საქართველოში სისხლის სამართლის პოლიტიკის შესაძლო განვითარება და მნიშვნელობა

             ყოველი სახლმწიფო, რომელსაც პრეტენზია აქვს, რომ იყოს დემოკრატიული და სამართლებრივი უნდა განსაკუთრებული ყურადღებით მოეკიდოს სისხლის სამართლის პოლიტიკის განხორციელებას. ვინაიდან სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკა არის გასაღები დამნაშავეობის შემცირების და გარანტი ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლების. თუ ხელისუფლება, ისევე როგორც სამოქალაქო საზოგადოება, შესაძლებლობათა მაქსიმუმს არ განახორციელებს სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკის გატარებისთვის მაშინ ადამიანის უფლებების უხეში დარღვევის, დამნაშავეობის ზრდის და საზოგადოებაში სამართლებრივი კულტურის დაცემის ალბათობა იქნება ძალიან მაღალი.

        სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკა იმდენად პრობლემური საკითხია, რამდენადაც იგი პირდაპირმიმართებაშია ქვეყანაში არსებულ პოლიტიკურ სტაბილურობასთან, სახელმწიფოს დემოკრატიულობასთან, საერთაშორისო საზოგადოების ურთიერთობასთან, სოციალურ ვითარებასთან, სამოქალაქო საზოგადოების ქმედითობასთან, კრიმინალიზაციასთან და დანაშაულებრივ დინამიკასთან.

            საქართველო შედის იმ სახელმწიფოთა რიგებში, რომლებმაც არსებითი ყურადღება ვერ ან არ გაამახვილეს სისხლის სამართლის პოლიტიკის განხორციელებასა და ჩამოყალიბებაზე. არ შევცდებით თუ ვიტყვით, რომ ერთ ათეულ წელზე მეტი გავიდა რაც დამოუკიდებელმა საქართველომ მიიღო სისხლის სამართლის კოდექსი და ამ პერიოდის განმავლობაში არ ჩამოყალიბებულა სისხლის სამართლის ერთიანი და ქმედითი პოლიტიკა, რომელიც იქნებოდა სამეცნიერო, სამთავრობათშორისო, საზოგადოებრივი, სახელისუფლებო და საერთაშორისო აზრთა ნაზავი.  ყოველივე აღნიშნულმა თუ არა სახელმწიფოს მიერ შემაკავებელი იძულებითი ბერკეტებისა, შესაძლებელია სავალალო შედეგამდე მიიყვანოს ან უგულებელყოფილ იქნეს, როგორც სისხლის სამართლის კანონმდებლობა და დასაბუთებული მეცნიერული აზროვნება, ისე სამოქალაქო საზოგადოება და ადამიანის უფლებები.

         დღევანდელი გადასახედიდან გამომდინარე აღინიშნება სისხლის სამართლის კოდექსში საკანონმდებლო ცვლილებების ,,ბუმი.’’ იცვლება სულ რამდენიმე წლის ან თვის წინ სისხლის სამართლის კოდექსში შესული ნოვაციები. ყოველივე ეს მეტყველებს უმართებული სისხლის სამართლის პოლიტიკაზე, თავის დროზე, როცა განხორციელდა აღნიშნული ცვლილებები. ზემოთ დასახელებული კრიტერიუმები არის აუცილებელი ასპექტი სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკის განსახორციელებლად, ყოველივე აღნიშნული პირდაპირმიმართებაში იქნება  საკანონმდებლო ცვლილებებათა რიცხვის შემცირებასთან და ამავე დროს სისხლის სამართლის კოდექსში არსებული ნორმა შეიძენს უფრო სტაბილურ ხასიათს. არ შევცდებით თუ ვიტყვით, რომ რაც უფრო მართებულია სისხლის სამართლის პოლიტიკა, მით უფრო სტაბილურია კანონმდებლობა.

            განვლილი წლებიდან ხშირია შემთხვევა, როცა სიხლის სამართლის პოლიტიკას აკლია მეცნერული დასაბუთება და საზოგადოებრივი აზრის გათვალისწინება, სამაგიეროდ ეს უკანასკნელი წარმოადგენდა ხელისუფლების დამოუკიდებელ ნებას დაქვემდებარებულ ჭადრაქის პაიკს, რომელსაც მოთამაშე მხოლოდ თავის ნება-სურვილიდან გამომდინარე აკეთებინებდა სვლებს. სისხლის სამართლის პოლიტიკა უმრავლეს შემთხვევაში ხორციელდებოდა მშრალად, ყოველგვარი კრიმინოლოგიური კვლევების და სამომავლო გათვლების გვერდის ავლით. ყოველივე აღნიშნული კი გახდა ზოგიერთ შემთხვევაში დანაშაულობის მაჩვენებლის ზრდის და სასჯელის მიზნების განუხორციელებლობის მიზეზი.

         კითხვას, თუ დღეს როგორ და რა კუთხით უნდა გატარდეს სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკა საქართველოში, შესაძლებელია გაეცეს პასუხი შემდეგნაირად. აღნიშნულის განსახორციელებლად გათვალისწინებულ უნდა იქნეს, როგორც სამეცნიერო დასაბუთებული აზრი, სამოქალაქო საზოგადოების დამოკიდებულება, კრიმინოლოგიური მდგომარეობა, რეფორმის შესაძლო უარყოფითი რეაქცია, ისე ქვეყანაში განვითარებული მოვლენები, სოციალური ვითარება, საერთაშორისო სტანდარტები, ეკონომიკური სტაბილურობა და ყველა ის სამართლებრივი ასპექტი, რომელიც პირდაპირმიმართებაშია სისხლის სამართლის პოლიტიკის ქმედითობასთან.

         დღევანდელი გადასახედიდან გამომდინარე, მაშინ როცა საქართველო არის ისეთი საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და კონვენციების წევრი, რომლებიც ჰუმანურ ელემენტს სძენს სისხლის სამართლის პოლიტიკას, აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს, რომ პირველ რიგში ხელისუფლება, ისევე როგორც საზოგადოება და მეცნიერება, დროულად დაფიქრდეს აღნიშნული კუთხით მთელი რიგი რეფორმების გატარებაზე. სისხლის სამართლის ნორმის მიზანი (ration legis) თუ წინა წლებში განსაკუთრებული და დაუსაბუთებელი სიმკაცრით ცალსახად მიიღწეოდა, ამ ეტაპზე ყოველივე ეს შესაძლებელია სისხლის სამართლის ჰუმანური პოლიტიკიდან გამომდინარე. თუმცა არც ძალიან ჰუმანური მიდგომა იქნება სასურველი განსაზღვრულ დანაშაულებთან მიმართებაში, ვინაიდან აღნიშნულმა შესაძლებელია პირიქით ხელი შეუწყოს რეციდივის მატებას. სისხლის სამართლის პოლიტიკა მუდმივად უნდა კონტროლდებოდეს, როგორც ხელისუფლების და მეცნიერების ისე სამოქალაქო საზოგადოების მხრიდან. ჩვენ შევიმუშავეთ ერთგვარი რეკომენდაციები სისხლის სამართლის პოლიტიკაში თუ რა მიმართულებით უნდა განხორციელდეს ცვლილებები და რა უარყოფითი შედეგი შეიძლება მოყვეს ხელისუფლების მხრიდან ერთპიროვნულად მის განხორციელებას.

        1— მოძველებულია თემა იმასთან დაკავშირებით, რომ აუცილებლად უნდა შეიცვალოს სისხლის სამართლის პოლიტიკა ნარკოტიკულ დანაშაულთან მიმართებაში. სისხლის სამართლის პოლიტიკის მეშვეობით პასუხი უნდა გაეცეს კითხვას, თუ როგორ უნდა მოეპყროს კანონმდებელი ნარკოტიკულ ნივთიერებათა მომხმარებელს და ეწ.სომატონარკომანს, აღიქვას ის როგორც დამნაშავე, თუ როგორც ავადმყოფი და შესაბამისად განხორციელდეს საკანონმდებლო ცვლილებები. ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ დაიწყო მეტადონის პროგრამა და წამალდამოკიდებულთა მდგომარეობის შემამსუბუქებელი მსგავსი ღონისძიებები, მაგრამ ეს ხორციელდება რამდენიმე ათეული პირის მიმართ, რაც ზღვაში წვეთია საქართველოში არსებულ სომატონარკომანთა რიცხვთან მიმართებაში.

           აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს დროულად შემუშავდეს სისხლის სამართლის პოლიტიკა, რომელიც იქნება აღნიშნულ პირთა მდგომარეობის შესაბამისი და მაქსიმალურად ხელს შეუწყობს მათ საზოგადოებაში დაბრუნებას. სისხლის სამართლის კანონმდებლობის დღევანდელი დამოკიდებულება ნარკოტიკულ დანაშაულთან მიმართებაში აშკარად არასწორ პოლიტიკაზე მეტყველებს და ასევე იმ ასპექტს ააშკარავებს, რომ ხელისუფლება და სამოქალაქო საზოგადოება დაბალ ინტერესს ავლენს დასახელებულ პირთა მდგომარეობასთან მიმართებაში.

          2—– სისხლის სამართლის პოლიტიკის მეშვეობით აუცილებლად პასუხი უნდა გაეცეს კითხვას, თუ როგორი უნდა იყოს კანონმდებლობა და მართლმსაჯულება არასრულწლოვნებთან დაკავშირებით. სისხლის სამართლის კანონმდებლობა უნდა იყოს იმ კუთხით განვითარებული, რომ მაქსიმალური შესაძლებლობა მიეცეს, როგორც ბრალდების მხარეს, ისე სასამართლოს არასრულწლოვანი აარიდოს სისხლის სამართლის პროცესს და პატიმრობას. აღნიშნულთან დაკავშრებით მისასალმებელია, რომ ამოქმედდა განრიდებისა და მედიაციის ინსტიტუტები, რომლებიც სისხლის სამართლის ჰუმანური პოლიტიკის გატარების შედეგია, თუმცა ამ კუთხით უფრო მეტის გაკეთებაა აუცილებელი  თანამედროვე და განვითარებადი სახელმწიფოების მსგავსად. დღემდე არაერთი შემთხვევა დაფიქსირებულა, როცა მიუხედავად იმისა, რომ განხორციელებული ქმედებიდან გამოწვეული ზიანი შესაძლებელია ჩათვლილიყო მცირე მნიშვნელობად, მაგრამ სისხლისსამართლებრივი დევნა მაინც დაიწყო პროკურორმა. სწორედ ამიტომ უნდა ჩამოყალიბდეს ერთიანი ტენდენცია, იმასთან დაკავშირებით, რომ არსებითი ყურადღება მიექცეს ქმედების მცირე მნიშვნელობის განსაზღვრას.

          3—-  სისხლის სამართლის პოლიტიკაში მოეძებნება პასუხი კითხვას, რა ღონისძიებების განხორციელების შედეგადაა შესაძლებელი საზოგადოებაში სამართლებრივი კულტურის ამაღლება? პასუხი მდგომარეობს შემდეგში; ყოველივე აღნიშნული შესაძლებელია: საზოგადოების ჩართულობით საკანონმდებლო ნოვაციების შემუშავების პროცესში, საზოგადოების ინფორმირებულობით დანაშაულობის მავნე და სახიფათო შედეგებთან დაკავშირებით, სატელევიზიო რეკლამების და გადაცემების დანაშაულის პრევენციის განხორციელებით ყურებად არხებზე, უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში, ისევე როგორც სკოლებში სხვადასხვა პროგრამების ჩამოყალიბებით დანაშაულის პრევენციის შესახებ, არასრულწოვნებთან მიმართებაში საგნმანათლებლო თამაშების მოწყობით ზოგასამართლებრივ საკითხებზე, ნაფიც მსაულთა ინსტიტუტის სწრაფი და დასაბუთებული  ამუშავებით, თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებებში მსჯავრდებულთა ნებაყოფლობითი ლექცია-სემინარების ჩატარებით დანაშაულობის თემებზე. აღნიშნული საკითხი ეკუთვნის კრიმინოლოგიას, თუმცა ცალსახად მაინც სისხლის სამართლის პოლიტიკის ერთ-ერთი ელემენტია.

          4—- სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკა მცირე პერიოდში ვერ განხორციელდება, ვინაიდან ეს უკანასკნელი ყოველთვის პირდაპირმიმართებაშია გარკვეულ დროსთან. აღნიშნულის განსახორციელებლად აუცილებელ გარემოებას წარმოაგდენს არსებული ვითარების შესწავლა, საზოგადოებისა და მეცნიერების აზრის გაანალიზება, ხოლო შემდეგ კრიმინოლოგიური და სხვა სოციალურ-სამართლებრივი კვლევების ჩატარება, რომლითაც უნდა განისაზღვროს ,,გადასადგმელი ნაბიჯის მომავალი’’. ყოველივე ეს კი მოითხოვს გონივრულ მუშაობას და დროს, რომელიც აუცილებელი საფუძველია სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკის განსახორციელებლად.

         ნაჩქარევად განსაზღვრული პოლიტიკა ყოველთვის გარკვეული ხარვეზებით ხასიათდება. სწორედ ამიტომ ქართველი კანონმდებელი სისხლის სამართლის პოლიტიკის კუთხით გარკვეული ცვლილების განხორციელების შემთხვევაში უნდა მოქმედებდეს ,,ასჯერ გაზომე ერთხელ გაჭერი’’-ს პრინციპით, ვინაიდან აღნიშნულ შემთხვევაში გაპარული ხარვეზი თუ გაუთვლელი ელემენტი ყოველთვის ცუდად აისახება პირველ რიგში ადამიანის უფლებებსა და კრიმინოლოგიურ მდგომარეობაზე.

         5— კანონმდებელმა განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაუთმოს სისხლის სამართლის პოლიტიკის მნიშვნელოვან ელემენტებს,  როგორც კრიმინალიზაციას და დეკრიმინალიზაციას, ისე პენალიზაციას და დეპენალიზაციას. სისხლის სამართლის კოდექსში განხორციელებული ყოველი ცვლილება, რომელსაც აკლია სამეცნიერო და თეორიულ-პრაქტიკული გათვლები შესაძლებელია გახდეს სავალალო შედეგების მომტანი. სწორედ ამიტომ აუციელებელ გარემოებას წარდმოაგდენს, რომ კანონმდებელი, ისევე როგორც მეცნიერება,  მაქსიმალური სიფრთხილით მოეკიდოს სისხლის სამართლის კოდექსში შესაძლო ცვლილებების და ნოვაციების განხორციელებას.

        6— პოლიტიკა, როგორც ამას ცალკეულ თავებში აღვნიშნავთ, თავისებურად ვლინდება სისხლის სამართლის პროცესშიც. დღეს მართლმსაჯულება გახდა უფრო სწრაფი, გამჭვირვალე და ეფექტური, ყოველივე ეს  თანამედროვე სტნადარტების შესაბამისია. თუმცა განსაკუთრებით აღსანიშნავია საპროცესო შეთანმხების ინსტიტუტი, რომელიც არის სწრაფი მართლმსაჯულების საწინდარი. დღევანდელი გადასახედიდან გამომდინარე ეს ინსტიტუტი, არის არასწორად ინტერპრეტირებული პრაქტიკაში და შეიძლება ითქვას, რომ ცალსახად წარმოადგენს ბიუჯეტის შევსების ერთ-ერთ გზას. ამ შემთხვევაში, აღნიშნული სისხლის სამართლის პოლიტიკის უარყოფით ელემენტად უნდა ჩაითვალოს ის გარემოება, რომ საპროცესო შეთანხმება არ უნდა ფორმდებოდეს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ ნებისმიერი კატეგორიის დანაშაულზე. აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს, რომ კანონმდებელმა, საზოგადოების და მეცნიერების ჩართულობით  დროულად განახორციელოს საკანონმდებლო ცვლილებები და საპროცესო შეთანხმება დაუშვებელი იყოს მინიმუმ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულზე.

          7—– ჩვენი აზრით, დღევანდელი გადასახედიდან გამომდინარე, მაშინ როცა მიმდინარეობს მსჯელობა სასამართლოში ტელე-ვიდეო გადაღების დაშვების თაობაზე, აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს საკანონმდებლო დონეზე განხილულ იქნეს საკითხი გამოძიების ეტაპზე, საგამოძიებო ორგანოში დაკითხვა მიმიდნარეობდეს თუ არა, ვიდეო-გადაღების ან/და ჩაწერის რეჟიმში. აქ შესაძლებელია დადგეს  საკითხი მოწმის ან ბრალდებულის პირადი ცხოვრებისეული ან სხვა ცნობების თუ ინფორმაციის გახმაურების თაოაზე. თუმცა აღნიშნული სიახლის სიხლის სამართლის საროცესო კოდექსში ასახვით მეტი გარანტია ექნება ადამიანის უფლებების და თავისუფლებების დაცვას და ამავე დროს დაკითხვა იქნება უფრო გამჭვირვალე და კანონიერი.

         8——- ნაკლებად მძიმე დანაშაულისთვის მსჯავრდებულებთან მიმართებაში აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს, რომ სისხლის სამართლის პოლიტიკა გახდეს ჰუმანური. აღნიშნული კუთხით სასურველია არსებითი ყურადღება გამახვილდეს საზოგადოებისათვის  სასარგებლო შრომაზე, ვინაიდან ეს უკანასკნელი წარმოადგენს სისხლის სამართლის ჰუმანური პოლიტიკის ერთ-ერთ ელემენტს სასჯელის ინსტიტუტიდან გამომიდნარე. სისხლის სამართლის კოდექსის 44-ე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად: ,,საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა დამატებით სასჯელად შეიძლება დაინიშნოს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც იგი ამ კოდექსის შესაბამისი მუხლით სასჯელის სახით გათვალისწინებული არ არის.’’ ვფიქრობთ, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის აღნიშნული მუხლის დასახელებულ ნაწილში უნდა შევიდეს ცვლილება და საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის დანიშვნა ძირითად სასჯელად დასაშვები უნდა იყოს  იმ შემთხვევაშიც, როცა სსკ-ის შესაბამისი მუხლით არ არის გათვალისწინებული. ვიმედოვნებთ, რომ აღნიშნულის განხორციელებით და ამასთან ერთად მართლმსაჯულების ორგანოს, ისევე როგორც აღმასრულებელი ხელისუფლების, არსებითი და ქმედითი ტენდენციით, ნაკლებად მძიმე დანაშაულისთვის მსჯავრდებულთა უმრავლესობა იქნება საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომით დაკავებული. ყოველივე ეს კი პირდაპირმიმართებაშია, როგორც რესოციალიზაციათან და საზოგადოებრივ აქტივობასთან, ისე საბიუჯეტო სახსრებთან.

         9—— მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპიდან გამომდინარე, თანაბარ პირობებს და შესაძლებლობებს სთავაზობს მხარეებს, რათა თავიანთი ინიციატივით მოიპოვონ და წარადგინონ შესაძლო მტკიცებულებანი სასამართლოში. ამ შემთხვევაში სასამართლო გამოდის მხოლოდ არბიტრის როლში, რომელიც ურთიერსაპირისპირო მხარეების მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით ადგენს განაჩენს. უმრავლეს შემთხვევაში ბრალდების მხარე ყოველთვის სახარბიელო სიტუაციაშია სისხლის სამართლის პროცესზე. დაცვის მხარეს ხშირად არ შესწევს უნარი, შესაძლებლობათა მაქსიმუმიდან გამომდინარე განახორციელოს დაცვა.  ამ შემთხვევაში ბრალდებული ფაქტიურად დაუცველი რჩება. ყოველივე ეს ცალსახად მეტყველებს ადვოკატთა უმრავლესობის  პროფესიულ არაკომპეტენტურობაზე. ხელისუფლებამ, რომელიც თანაბარ პირობებში აყენებს მხარეებს სისხლის სამართლის საქმეზე, აუცილებლად უნდა გადადგას ნაბიჯები ადვოკატთა კორპუსის პროფესიული გაძლიერებისთვის. მომწიფდა იმის აუცილებლობა, რომ განვითარდეს და ობიექტური ფორმით გაკონტროლდეს ადვოკატთა უნარ-ჩვევების შემუშავება და სწავლება, რათა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ქვაკუთხედი: მხარეთა შეჯიბრებითობა და თანასწორობა, რეალურად განხორციელდეს ყველა ელემენტის  გათვალისწინებით. ყოველივე ეს ცალსახად პირდაპირ კავშირშია სისხლის სამართლის პოლიტიკასთან, როგორც სახელმწიფოს ხელისუფლების და სამეცნიერო საზოგადოების დამოუკიდებელ ნებასთან, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მოთხოვნათა სრულყოფისთვის.

          10—- სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკის დონეზე უნდა ჩამოყალიბდეს მაღალი კულტურა, რომ ყოველი ცვლილება სანამ უშუალოდ სისხლის სამართლის მატერიალურ ან საპროცესო კოდექსში აისახება, განხილულ იქნეს სამეცნიერო და დიპლომატიურ საზოგადოებებში.  აღნიშნული კულტურა უნდა ჩამოყალიბდეს, რათა დემოკრატიულობის, მეცნიერულობის და ქმედითობის მაღალ დონეზე იქნეს შესწავლილი შესაძლო ნოვაციები, მაქსიმალურად იქნეს გამორიცხული შესაძლო ხარვეზები და ობიექტურად გაითვალოს ამა თუ იმ ცვლილებათა პრაქტიკაში განხორციელების შესაძლო დადებითი და უარყოფითი მხარეები.

          11—–განვლილი პრაქტიკიდან გამომდინარე, აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს სისხლის სამართლის პოლიტიკის კუთხით ცვლილებების განხორციელებამდე პროგნოზის მაქსიმალური ასპექტებით განისაზღვროს ამა თუ იმ საკანონმდებლო ნოვაციის მომავალი. ყოველივე აღნიშნულს არსებითი მნიშვნელობა აქვს სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკის განსახორციელებლად.,,გერმანიის ფედერაციული სასამართლო მსგავსი კუთხით ინტერპრეტირებულ პრინციპს საკონსტიტუციო ვალდებულებად მიიჩნევს.’’[2] აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს, ქართულ სისხლის სამართლის კანონშემოქმედებით საქმიანობაშიც ჩამოყალიბდეს აღნიშნულის მსგავსად მაღალი კულტურა.

            12—-დღევანდელი გადასახედიდან გამომდინარე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში გატარებული რეფორმების შედეგად უარყოფით შეფასებას იმსახურებს და ქართველი კანონმდებლის, ისევე როგორც სამეცნიერო საზოგადოების დაფიქრებას საჭიროებს დაზარალებულის ინსტიტუტი, მისი სტატუსი და უფლება-მოვალეობები. ამ ეტაპზე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 56-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანამხმად: ,,დაზარალებულს ენიჭება მოწმის ყველა და ეკისრება მისი ყველა მოვალეობა’’. მაშასადამე პირს, რომელსაც დანაულებრივი ქმედების შედეგად მიადგა ზიანი უფლება-მოვალეობის კუთხით უტოლდება მოწმეს. სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის სრულყყოფისა და ცალკეული ხარვეზების აღმოფხვრისთვის აუცილებელ, გარემოებას წარმოადგენს გარკვეული სახის რეფორმა გატარდეს დაზარალებული ინსტიტუტთან, მხარეთა თანასწორობის და შეჯიბერბითობის ქვაკუტხედ პრიციპთან დაკავშირებით. ფაქტია, რომ მაგ. შვლიმკვდარ დედას ან გაუპატიურების მსხვერპლას უფლებრივად ვერასდროე ვერ განვიხილავთ მას, როგორც მოწმეს, სწორედ ამიტომ  მეტი უფლებები უნდა მიეცეს დაზარალებულს.

  13—- დღევანდელი გადასახედიდან გამომდინარე მოქმედი ხელისუფლების ინიციატივით განხორციელდა სისხლის სამართლის ჰუმანური პოლიტიკა მსჯავრდებულებთან დაკავშირებით. ამნისტიის აქტი შეეხო მსჯავრდებულთა უმრავლესობას, რომელიც თ/აღკვეთის დაწესებულებებში იხდიდა სასჯელს. ყოველივე ეს მისასალმებელია წმინდა ჰუმანურ-ადამიანური ასპექტებიდან გამომდინარე. აღსანიშნავია ასევე ის ფაქტი,რომ მკაცრი პოლიტიკის გატარების შედეგად, საქართველოში არსებული ფაქტიურად თავისუფლების აღკვეთის ყველა დაწესებულება იყო გადატვირთული. ამავე დროს უნდა გამძაფრდეს სამართალდამცავი ორგანოების მუშაობა და დანაშაულის გამოვლინების მექანიზმი, ვინაიდან რეციდივს ან კრიმინოლოგიური მდგომარეობის გაუარესებას არ ჰქონდეს ადგილი.

        ამ ეტაპზე საკანონმდებლო ორგანოში მიმდიმარეობს მსჯელობა სისხლის სამართალში შეკრებითობის პრინციპის გაუქმების თაობაზე, რის შედეგადაც არაერთი მსჯავრდებული დატოვებს საპატიმროებს. ბუნებრივია, რომ ხელისუფლების მსგავსი დამოკიდებულება წმინდა ადამიანურია და მისასალმებლია, თუ შენარჩუნდება ის კრიმინოლოგიური მდგომარეობა, რაც აღნიშნული აქტების მიღებამდე იყო საქართველოში. ხელისუფლება მაქსიმალური სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს აღნიშნული ნოვაციების განხორციელებას, როცა საქმე ეხება თ/აღკვეთის დაწესებულებებიდან  მსჯავრდებულთა ფართომასშტაბიან გამოშვებას.

          ჩვენი აზრით, შეკრებითობის პრინციპის აბსოლუტური გაუქმება არ იქნება რეკომენდებული, ვინაიდან პრაქტიკაში არის მთელი რიგი დანაშაულები და დანაშაულის ამსრულებლები, რომელთა მიმართებაშიც სასჯელთა შეკრების პრინციპის არარსებობა პირდაპირმიმართებაში იქნება დაზარალებულთა ინტერესების უპატივცემლობასთან. დღეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი დაზარალებულს უფლებრივად უთანაბრებს მოწმეს, ამავე დროს დასახელებული პრინციპის აბსოლუტური გაუქმებით ამ უკანასკნელის მდგომარეობა იქნება სრულიად უგულებელყოფილი. ვფიქრობთ, რომ რეკომენდებულია კანონმდებელმა განსაზღვროს დანაშაულის სახეები, რომელთა მიმართებაშიც გაუქმდება აღნიშნული პრინციპი.

         14—–დღევანდელი გადასახედიდან გამომდინარე, ვფიქრობთ, რომ აუცილებელ გარემოებას წარმოადგენს შეიქმნას: ,,სისხლის სამართლის პოლიტიკის ანალიზისა და დაგეგმარების ინსტიტუტი,’’[3] რომელიც დაკომპლექტდება, როგორც ხელისუფლების წარმომადგენლების, ისე სამეცნიერო, დიპლომატიური და სამოქალაქო საზგადოების წევრებისგან. მისი მიზანი იქნება სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრისთვის რეკომენდაციების შემუშავება და სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების განხორციელებამდე მოსალოდნელი შედეგის გათვლა. ყოველივე აღნიშნული იქნება სისხლის სამართლის მართებული პოლიტიკის განხორციელების და მოცემული კუთხით დაშვებული შეცდომების გამოსწორების მცდელობა.

          ხელისუფლების მხრიდან უნდა განხორციელდეს გარკვეული სახის გრანტების გამოყოფა და პროგრამების შედგენა მეცნიერთა ფართო საზოგადოებისადმი, რათა სისხლის სამართლის პოლიტიკის კუთხით მომუშავე მეცნიერებისა თუ მკვლევარებისთვის დაინტერესება იყოს მაღალი და სახელმწიფოს მხრიდან იგრძნონ მხარდეჭერა.

 ვლადიმერ წითლაური

                                    გამოყენებული ლიტერატურა

1-    ავტ.კოლექტივი თსუ – სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილი თბ.2007წ.

2-    გამყრელიძე ო. სისხლის სამართლის პრობლემები თბ.2011წ.

3-    გამყრელიძე ო. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის განმარტება თბ.2005წ.

4-    გამყრელიძე ო.საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის განმარტება თბ. 2008წ.

5-    დონჯაშვილი თ.საქართველოს სისხლის სამართალი თბ.2002წ.

6-     ბოილკე ვ. ვესელსი ი.სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილი თბ.2010წ.

7-    მჟავანაძე ზ. სისხლის სამართალი ქუთაისი 2000წ.

8-    ცნობილაძე პ. ხუბუა გ. ხმალაძე ვ. როგორ იქმნება კანონი თბ.2000წ.

9-    წერეთელი თ.სისხლის სამართლის პრობლემები თბ.2007წ.

10- ნაჭყებია გ.სისხლის სამართალი (ზოგადი ნაწილი)თბ.2011 წ.

11- ნაჭყებია გ.ქმედების დანაშაულად კვალიფიკაციის ზოგადი თეორია თბ. 2011წ.

12- მჭედლიშვილი-ჰედრიხი ქ. სისხლის სამართალი (ზოგადი ნაწილი) თბ.2011წ.

13- ღლონტი გ.კრიმინოლოგია და სამართლებრივი კონტროლი საქართველოში თბ.2008წ.

14- შალიკაშვილი მ.კრიმინოლოგია თბ.2010წ.

15- ტურავა მ.სისხლის სამართალი (დანაშაულის მოძღვრება) თბ.2011წ.

16- ტურავა მ.სისხლის სამართალი (ზოგადი ნაწილი) თბ.2010წ.

17- კეკელია მ. ლორთქიფანიძე მ.ლორია ვ. ქართული ჩვეულებითი სამართალი თბ.1988წ.

18- ვახტან მეექვსე რედ.ი.აბულაძე თბ.1955წ.

19- ხუბუა გ. სამართლის თეორია თბ.2004წ.

20- მეტრეველი ვ.ქართული სამართლის ისტორია თბ.2004წ.

21- ზოიძე ბ.საკონსტიტუციო კონტროლი და ღირებულებათა წესრიგი საქართველოში თბ.2007წ.

22- ინწკირველი გ. სამართლებრივი რეფორმა საქართველოში თბ.1996წ.

23- დაუთაშვილი პ.სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილი თ.2008წ.

24- ბეჟაშვილი ლ. საკანონმდებლო ტექნიკა თბ.2008წ

                                  დისერტაციები და სტატიები

1-      ოშხარელი მ. სადისერტაციო საშრომი ,,მტკიცების არსი სისხლის სამართლის პროცესში’’ თბ.2008წ.

2-      ალანია გ. სადისერტაციო ნაშრომი ,,ბიზნესის სფეროში ჩადენილი თაღლითობის გამოძიების მეთოდიკა’’თბ.2012წ.

3-      ხერხეულიძე ი. სადისერტაციო ნაშრომი ,,აუცილებელი მოგერიება ქართულსა და საერთო (ანგლო-საქსური ტიპის)სამართალში’’თბ.2008წ.

4-      აბრამიშვილი ლ. სადისერტაციო ნაშრომი ,,ქრთამი ძველ ქართულ სამართალში’’ თბ.2008წ.

5-      გიორგიძე ალ. სადისერტაციო ნაშრომი ,,შეზღუდული შერაცხადობა’’თბ.2008წ.

6-      ფაფიაშვილი ლ.,,არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულება’’ ჟურ.საერთაშორისო სამართალი თბ.2011

7-      გაბელია ი. ,,სისხლის სამართალში კანონშემომქედების ცნებისა და არსის გაგებისთვის კრიმინალიზაციისა და მასთან დაკავშირებული პროცესების განმარტება’’ სოხუმის სახელმწიფო ნივერსიტეტის შრომები თბ.2010-2011წ.

                                                უცხოენოვანი ლიტერატურა

1-      Roxin ,,Strafrecht vor den Schranken der Frundrechte’’ (2004)

2-      Roxin C.Strafrecht, ATI. 1994.

3-      Eser A; Huber B. – korruptionsbekampfung durch strafrecht.Freiburg 1997.

4-      Calliess R; Muller-Dietz H. strafvollzugsgesetz. Munchen2002.

5-      Kelsen,Was ist Reine rechtslehre ? Festg.f.Giacometti 1953.

6-       Галиакбаров.П. Проблемы криминализаций многосубьектных общественно

опасных деяний. – Актуальные проблемы криминализаций и декриминализаций

общественно опасных деяний. Омск, 1980.

7-      Кудрявцев. В. Н. Понятие уголовной политики и формы её реализаций1978.

8-      Luderssen.K. Kriminologie, einfuhrung in die probleme. Baden-Baden,1984,

                           

---

[1] წითლაური ვლადიმერ. ტექნიკური უნივერსიტეტის მაგისტრატრანტი.

[2] ბეჟაშვილი ლ. საკანონმდებლო ტექნიკა თბ.2008.გვ.41

[3] აღნიშნული ინსტიტუტის შექმნა და ჩამოყალიბება ვიმედოვნებთ, რომ ხელს შეუწყობს  სისხლის სამართლის პოლიტიკის განვითარებას, რაც პირდაპირმიმართებაში იქნება ამ უკანასკნელის ქმედითობასთან. ვიტოვებთ იმედს, რომ ხელისუფლება, ისევე როგორც სამეცნიერო საზოგადოება, დასახელებული ნოვაციის მიმართ დიდ ინტერესს გამოავლენს.

 

საქორწინო კონტრაქტი – მოქმედი სამართლებრივი ინსტიტუტი თუ თეორიული ფორმულაცია?

1. 1.    შესავალი

 

სახემწიფოში მოქმედი სამართლებრივი სისტემა და შესაბამისად ნორმატიული ბაზა,  საზოგადოებაში არსებული ურთიერთობების ადეკვატური უნდა იყოს და ამავდროულად ასრულებდეს საზოგადოების  ”დაკვეთას” სახელმწიფო ინტერესზე დაყრდნობით.[1] შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, რომ ნებისმიერი სამართლებრივი ინსტიტუტი, რომელიც გათვალისწინებულია სამართლის ნორმებით არ დარჩეს ფურცელზე და პრაქტიკაში განხორციელებადად იქცეს. ამ კუთხით საინტერესოა საქორწინო კონტრაქტის ინსტიტუტის განხილვა. კერძოდ, რამდენად პასუხობს ის  თანამედროვე ქართული საზოგადოების მორალურ-ეთიკურ მოთხოვნებს.

საქორწინო კონტრაქტი, როგორც ისტორიული წყაროები მოწმობენ, ”კარგად დავიწყებული ძველია”. ის ერთ-ერთ უძველეს სამართლებრივ ინსტიტუტს მიეკუთვნება. მის ყველაზე ძველ მაგალითად კეთუბეხსი (Ketubahs) არის მიჩნეული, რომელიც არსებობის ორი ათას წელზე მეტს ითვლის. ეს ჩვენამდე მოღწეული პირველი ხელშეკრულებაა, რომელიც შეიცავს დებულებებს მეუღლეების განქორწინების შემთხვევაში მათი ქონების გაყოფის პირობების შესახებ. ძველი ებრაელების სამართლის თანახმად, წერილობით შესრულებული (აქედან გამომდინარეობს ხელშეკრულების სახელწოდებაც – ”კეთუბა” წერილს ნიშნავს) საქორწინო ხელშეკრულება დაქორწინების აუცილებელ პირობას წარმოადგენდა.[2]

მე-15-18 საუკუნეების ევროპაში შექმნილი ხელოვნების ნიმუშების სამართლებრივ-პოლიტიკურ კონტექსტში გაანალიზება საყურადღებო ინფორმაციას გვაწვდის საქორწინო კონტრაქტის, როგორც ინსტიტუტის ფორმირების შესახებ. აღნიშნული ეპოქის ხელოვანთა ნამუშევრებზე ძირითადად წარმოდგენილი იყო შეყვარებული წყვილი, მათი მშობლები, რომლებიც თანხმდებოდნენ კონტრაქტის პირობებზე. ხელოვანთა ნაწილი სახელს უთქვამდა საქორწინო კონტრაქტს, ნაწილი კი ამხელდა მშობლებს, რომლებიც სტატუსის ან ფულის გამო  აფორმებდნენ კონტრაქტს. თუ ადრე ქორწინება იყო მოწყობილი მშობლების მიერ ქონების გაზრდისა და ოჯახებს შორის მშვიდობის შენარჩუნების მიზნით, ნელ-ნელა, საზოგადოების ცნობიერებაში მომხდარი ცვლილების პარალელურად, მხატვრებმა დაიწყეს ახალი რეალობის ამსახველი ნამუშევრების შექმნა, რომლებშიც ქორწინება ეკონომიკურ ინტერესებზე მაღლა იყო დაყენებული. ხელოვანები ცდილობდნენ ხაზი გაესვათ იმისათვის, რომ სიყვარული უნდა ქმნიდეს ქორწინების ბაზისს და არა სტატუსი, პრესტიჟი და ფული.[3]

 

 

The Arnolfini Wedding  is believed to be the first painting of a civil wedding ceremony.

 

 

THE SIGNATURE

The unusual signature appears on the wall above the mirror. The writing is Gothic script and says “Johannes de Eyck fruit hic” (“Jan Van Eyck was here”). The date below the signature is 1434.

Marriages in 15th century Flanders could take place in private homes rather than in church, but two witnesses were required to be present at the wedding.

ქორწინებასა და ოჯახს თითოეული ადამიანის საზოგადოებრივ განვითარებასა და ჩამოყალიბებაში დღესაც რომ განსაკუთრებული როლი უჭირავს  დასტურდება ადამიანის უფლებათა შესახებ საერთაშორისო-სამართლებრივი დოკუმენტებით. 1948 წლის 10 დეკემბრის ”ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია”, 1966 წლის 16 დეკემბრის საერთაშორისო პაქტი ”ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ”, 1966 წლის 16 დეკემბრის საერთაშორისო პაქტი ”სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ”) აღიარებს, რომ ოჯახი წარმოადგენს საზოგადოების ბუნებრივ და ძირითად უჯრედს და, შესაბამისად, გააჩნია დაცვის უფლება საზოგადოებისა და სახელმწიფოს მხრიდან. მაგალითად, საბერძნეთის კონსტიტუციაში ოჯახი განიხილება როგორც ერის შენარჩუნებისა და განვითარების საფუძველი. ოჯახის შესახებ საერთაშორისო სამართლის ნორმებმა ასახვა ჰპოვა საქართველოს კონსტიტუციაშიც. კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 აღნიშნულია: ”სახელმწიფო ხელს უწყობს ოჯახის კეთილდღეობას”.

წინამდებარე ნაშრომის მიზანია საქორწინო კონტრაქტისადმი ყურადღების მიპყობა, ამავდროულად პრაქტიკული ღირებულების ინფორმაციის მიწოდების გზით საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება აღნიშნულ ინსტიტუტთან დაკავშირებით. სტატია მიმოიხილავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა ქორწინებისა და ოჯახის როლი თანამედროვე დემოკრატიულ საზოგადოებაში, საქორწინო კონტრაქტის მიზნები ანუ რისი მიღწევა გვსურს საქორწინო ხელშეკრულებით. ამასთან, რეკომენდაციის სახით გამოთქმულია რამდენიმე მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით  თუ რა შეიძლება გაკეთდეს ამ ინსტიტუტის ქართულ სინამდვილეში მყარად დამკიდრებისათვის.

 

1. 2.    ქორწინება და ოჯახი თავისუფალ საზოგადოებაში

ქორწინება არის ბუნებრივად აღმოცენებული, წინასახელმწიფობრივი ინსტიტუტი, რომელიც სპონტანურად ჩნდება საზოგადოებაში. ოჯახის პატარა საზოგადოება ეხმარება და აძლიერებს საკუთარ თავს. ოჯახი წარმოადგენს ცივილიზებული საზოგადოების განვითარების აუცილებელ ფაქტორს, შეუდარებელ საზოგადოებრივ ორგანიზმს, რომელიც აკმაყოფილებს ადამიანის საარსებო მოთხოვნილებათა მთელ კომპლექსს (ბავშვების დაბადებისა და აღზრდის, სულიერი სიახლოვის, ოჯახის წევრთა მორალური და მატერიალური ურთიერთმხარდაჭერისა და ა.შ.), რასთან დაკავშირებითაც მოქმედ კანონმდებლობაში გათვალისწინებულია სახელმწიფოს მხრიდან ოჯახის მფარველობისა და დაცვის განსაკუთრებული ზომები. ძლიერი და ჯანსაღი ოჯახის არ არსებობა ასუსტებს სოციალურ, მორალურ კაპიტალს, რაც პირდაპირ გავლენას ახდენს ფინანსურ მხარეზე.

ოჯახის წევრები არა მხოლოდ ყოფითი პრობლემებითა და საკითხებით არიან ერთმანეთთან დაკავშირებულნი, არამედ ეს ურთიერთობები თითოეული მათგანისათვის წარმოშობს გარკვეულ იურიდიულ შედეგებს, რაც თავისთავად მოითხოვს მათ სამართლებრივ მოწესრიგებას.

ქორწინება არ არის უბრალოდ კონტრაქტი ორ ადამიანს შორის. ეს არის კონტრაქტი ორ ადამიანსა და საზოგადოებას შორის. დაქორწინებისას ადამიანები ამ იურიდიული ფაქტის დადგომით იძენენ მეუღლის სტატუსს. ამ სტატუსის შეძენა, ერთგვარ კატალიზატორად გვევლინება ადამიანის უფლებების დაცვის პროცესში. როცა წყვილი ქორწინდება ისინი უთანხმდებიან არა მხოლოდ ერთმანეთს, არამედ მთელ საზოგადოებას. ეს შეთანხმება ამბობს, რომ ეს ორი ადამიანი ერთად იცხოვრებს, იზრუნებს ერთმანეთზე, ერთად გაზრდიან შვილებს. ამის სანაცვლოდ საზოგადოება აღიარებს მათ, როგორც ოჯახს, აძლევს სპეციალურ ავტონომიას და სპეციალურ სტატუსს.

ოჯახი აქტიური ელემენტია, რის გამოც იგი არასდროს არაა ერთ ადგილზე გაქვავებული, არამედ დაბალი ფორმიდან გადადის უმაღლესში, იმ ზომით, რა ზომითაც საზოგადოება დაბალი საფეხურიდან ვითარდება უმაღლესი საფეხურისაკენ.

რამდენადაც ოჯახი სოციალური მოვლენაა და საზოგადოების განვითარებაში მიმდინარე ყველა მნიშვნელოვან პროცესსა და ცვლილებას ასახავს საზოგადოების განვითარების კონკრეტული ისტორიული და სოციალურ-ეკონომიკური პირობები თავის მოთხოვნებს კარნახობს ოჯახს და ამდენად, მისი სოციალური ფუნქციების ძირითად წყაროს წარმოადგენს. მათ ცვლილებასთან ერთად იცვლება ოჯახის ფუნქციებიც.[4]

ყოველივე ზემოთქმულის მიუხედევად გვერდს ვერ ავუვლით სტატისტიკურ მონაცემებს (ქორწინებათა 50% გაყრით მთავრდება). დამოკიდებულება, რომელიც საუკუნეების მანძილზე არსებობდა ქორწინების ინსტიტუტის მიმართ დრომოჭმულია. იდეა, რომ აუცილებლად უნდა დაქორწინდე, რათა ბედნიერი იყო წარსულს ჩაბარდა. დღეს არსებობს მრავალი სხვადასხვა სახის ურთიერთობა, რომელიც არ გრძელდება მთელი ცხოვრება, არც რეგისტრირებულია, მაგრამ სრულიად დამაკმაყოფილებელია მხარეებისათვის. 21-ე საუკუნეში ხშირია შემთხვევები, როდესაც ოჯახის შექმნისას სიყვარულის არსებობა-არარსებობის ფაქტორი პრაქტიკულად მეორეხარიხოვანია. პრიორიტეტი ენიჭება ერთად ცხოვრების საერთო ინტერესის, გაგებისა და პატივისცემის ფაქტორებს.

აღნიშნულიდან  გამომდინარე ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ მეუღლეებს შორის ურთიერთობის (იქნება ეს წმინდა ქონებრივი სახის თუ პირადი ხასიათის ურთიერთობები) მოწესრიგების საკითხი მაღალ დონეზე დადგეს. ერთ-ერთი სამართლებრივი მექანიზმი ამ მიზნის მისაღწევად სწორედ საქორწინო კონტრაქტია, რომელიც გვთავაზობს პრაგმატული მიდგომით სერიოზული და მტკივნეული საკითხების გადაჭრის გზას.

1. 3.    საქორწინო კონტრაქტის მიზანი

საქორწილო კონტრაქტი არის ჩვეულებრივი გარიგება, რომელიც საშუალებას აძლევს მხარეებს – მომავალ მეუღლეებს, აწონ-დაწონონ ყველა თავისი მოთხოვნა და სურვილი. ლოგიკური სისტემის სახით ჩამოაყალიბონ მათი მატერიალური და მორალური ვალდებულებები. სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი ურთიერთობების გარდა დამატებით ან სხვაგვარად განსაზღვრონ მათვის ხელსაყრელი პირობები, რომელიც შეიძლება ასახავდეს ქორწინების განმავლობაში არსებულ ურთიერთობებსაც და განქორწინების შემთხვევაში დავებისა და სხვა ცალკეული საკითხების მოგვარების წესს.

განქორწინებისას, საქორწინო ხელშეკრულების არსებობის შემთხვევაში მეუღლეები გაცილებით ნაკლებ სულიერ და ფიზიკურ ძალებს ხარჯავენ ერთმანეთის მიმართ წაყენებული ქონებრივი პრეტენზიების გასარკვევად, ვიდრე ეს საქორწინო ხელშეკრულების არარსებობის პირობებში მოხდებოდა.

საქორწინო კონტრაქტის არსი, რომ უფრო ნათელი გახდეს ჩვენთვის ურიგო არ იქნება თუ გამოვკვეთავთ მის ელემენტებს. ესენია:

1. საქორწინო კონტრაქტის სუბიექტები: დასაქორწინებელი პირები ან მეუღლეები; 2. საქორწინო კონტრაქტის ობიექტები: ქონებრივი და არაქონებრივი უფლებები და მოვალეობები; 3. საქორწინო კონტრაქტის მოქმედება დროში: კონტრაქტი შესაძლოა იყოს გარკვეული ვადით დადებული ან უვადო, ამავდროულად კონტრაქტით ქონებრივი და არაქონებრივი უფლებანი და მოვალეობანი განისაზღვრება, როგორც ქორწინების განმავლობაში, ისე განქორწინებისას. კონტრაქტის დადება შესაძლოა დაიდოს როგორც ქორწინების სახელმწიფო რეგისტრაციამდე, ისე მისი რეგისტრაციის შემდეგ ნებისმიერ დროს. საქორწინო კონტრაქტი, რომელიც დაიდო ქორწინების რეგისტრაციამდე, ძალაში შედის ქორწინების რეგისტრაციის მომენტიდან (სააგენტოს ტერიტორიულ სამსახურში). 4. კონტრაქტის ფორმა: იდება წერილობით და დასტურდება სანოტარო წესით.[5]

გერმანიაში ყოველი წყვილი ქორწინების რეგისტრაციამდე დებს საქორწინო ხელშეკრულებას. ეს გამოწვეულია მათი ცხოვრების დონით და სოციალური მდგომარეობით. ყოველი მოქალაქის უკან დგას საკმაოდ ღირებული უძრავი თუ მოძრავი ქონება, რომლის საერთო წესით გაზიარება თუნდაც მეუღლიასათვის მიუღებელია. ვინც ადრეულ ასაკში ქორწინდება არ დებს კონტრაქტს, ვინაიდან მათ ჯერ არ გააჩნიათ სერიოზული კაპიტალი.[6]

აუცილებელია ვიცოდეთ რა შემთხვევაში შეიძლება წარმოიშვას საქორწინო კონტრაქტის საჭირობა და რისი მიღწევა გვინდა კონტრაქტით.

საქორწინო კონტრაქტის დადების საჭიროება შესაძლოა წარმოიშვას შემდეგ შემთხვევებში: პირველი, როცა პირი აპირებს დაქორწინებას; მეორე, როცა პიროვნება დაქორწინებულია, მაგრამ რაღაც შეიცვალა; ნუ დაგვავიწყდება, რომ დროსთან ერთად რაღაცეები იცვლება ჩვენს კარიერაში, ფინანსებში; მესამე, ეს ის შემთხვევებია, როცა პირი იმყოფება ქორწინებაში, მაგრამ ფიქრობს გაშორებაზე.

ახალგაზრდები, ასაკოვანი ხალხი პირველად თუ მეორედ ან თუნდაც მესამედ, ქორწინდებიან, იდგამენ ოჯახის უღელს, იმედითა და ოპტიმიზმით აღვსილნი. ზოგმა, ვინც ქორწინდება, შესაძლოა იცოდეს კიდეც ცოტა რამ იმ უფლებებისა და ვალდებულებების შესახებ, რასაც ქორწინება წარმოშობს. მაგრამ ბევრის, განსაკუთრებით ახალგაზრდა წყვილის (პირველი ქორწინებისას) გამოცდილება შემოიფარგლება გარკვეული ინფორმაციით ქორწინების ცერემონიალის შესახებ. საქორწინო დარბაზი, მუსიკა, პოტოგრაფი, სტუმართა სია, ტორტი, სიმღერის შერჩევა, რომელზეც პირველი ცეკვა უნდა შესრულდეს, აი ამაზე იხარჯება წყვილის ენერგია და არა იმაზე თუ როგორ შეადგინონ ერთობლივი ფინანსური გეგმა, როგორ აღზარდონ ბავშვები, გასათვალისწინებელია ქორწინების გავლენა კარიერაზე, ქონებაზე და ა.შ.  აღნიშნული პრობლემები ახალდაქორწინებულთათვის საინტერესო არ არის.

არც თუ იშვიათად ქორწინება საფრთხეშია. მეუღლეთა მიერ დაშვებულ იქნა შეცდომები, რაც ეჭვქვეშ აყენებს ქორწინების შენარჩუნების შესაძლებლობას. ამ დროს, საქორწინო კონტრაქტს შეუძლია შემოგვთავაზოს იმ პრობლემათა გადაჭრის გზა, რომლებიც ძირს უთხრის ქორწინებას. აღნიშნული შესაძლოა მოგვარდეს ასე: წყვილი ქორწინებაშია, ოღონდ ახალი წესები და ფინანსური დაცვის ახალი მექანიზმი მოქმედებს. ამ მხრივ, კონტრაქტს შეუძლია განამტკიცოს მეუღლეთა ურთიერთობა. მეუღლეები ხშირად ნანობენ, რომ დაუდევრობა გამოიჩინეს ფინანსებთან დაკავშირებით: ”ნეტა ეთქვა, რომ თამაშობდა…” და ა.შ.[7]

თუ წყვილი გადაწყვეტს, რომ სჭირდება საქორწინო კონტრაქტი, უნდა დაფიქრდნენ, რა პირობები უნდა გაითვალისწინონ მასში და როგორ ჩართონ ეს პირობები შეთანხმებაში. პირობები უნდა იყოს სამართლებრივად ჯანსაღი და სამართლიანი ორივე მხარისათვის.

კონტრაქტი შესაძლოა არ გამოიყურება რომანტიკულად, მაგრამ მომავალ მეუღლესთან ერთად მუშაობა, პირობების მასთან ერთად განხილვა და შეჯერება, განამტკიცებს მეუღლეთა ურთიერთობას. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ქორწინება არის პარტნიორობა ყველა თვალსაზრისით.

1. 4.    მეუღლეთა პირადი ხასიათის უფლება-მოვალეობების გათვალისწინება საქორწინო კონტრაქტში

 

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1172-ე მუხლის თანახმად, მეუღლეებს შეუძლიათ დადონ საქორწინო ხელშეკრულება, რომლითაც განისაზღვრება მათი ქოინებრივი უფლებები და მოვალეობები, როგორც ქორწინების განმავლობაში ისე განქორწინებისას.

საქართველოში ბევრი პრაქტიკოსი იურისტი განმარტავს, რომ დასაქორწინებელ პირებს ან მეუღლეებს ამ ნორმის საფუძველზე ერთმევათ უფლება კონტრაქტში განსაზღვრონ არაქონებრივი ხასიათის უფლებები და მოვალეობები. საპირისპიროდ გამოთქმულია მოსაზრება, რომლის თანახმად, საქართველოს კერძო სამართალი იყენებს და ეყრდნობა პრინციპს, ”რაც კანონით პირდაპირ აკრძალული არა არის – ნებადართულია”. ამასთან, 1172-ე მუხლი მოთხოვნის სავალდებულო ძალის მიხედვით არის დისპოზიციური. ხოლო მისი დისპოზიცია – აღმჭურველი, როგორც პირის უფლებამოსილება ამა თუ იმ იმ მოქმედების შესრულებისა. ანუ აღნიშნული მუხლით არაფერი არ არის აკრძალული. შესაბამისად, კონტრაქტის მხარეებს აქვთ სრული შესაძლებლობა შეთანხმდნენ არა მხოლოდ ქონებრივ უფლებებზე და მოვალეობებზე, არამედ არაქონებრივზეც.[8]

საქორწინო ხელშეკრულებისადმი მიძღვნილ ნაშრომში, ს.ვ. კაირჟანოვა კანონმდებელს სთავაზობს საქორწინო ხელშეკრულების არსებულ ნორმაში მეუღლეთა პირადი არაქონებრივი ურთიერთობების რეგულირების საკითხის შეტანას. ს.კ.კაირჟანოვას აზრით, საქორწინო ხელშეკრულებაში აუცილებელია მეუღლეთა პირადი არაქონებრივი ურთიერთობების გათვალისწინება ისეთი წვრილმანების ჩათვლით, როგორიცაა ქმრის მოვალეობა ცოლს კვირაობით ლოგინში მიართვას საუზმე თვეში ერთხელ აჩუქოს წითელი ვარდების თაიგული ან ცოლის მოვალეობა, თვეში ერთხელ მოამზადოს ეროვნული კერძი, მოიწვიოს ქმრისთვის სასურველი სტუმარი.

ქართველი კანონმდებელი მეუღლეთა პირად უფლებებზე საუბრისას უპირველესყოვლისა გამოყოფს 4 ძირითად უფლებას, რომელსაც განაკუთვნებს პირად (არაქონებრივ) უფლებათა რიცხვს. 1. გვარის არჩევის უფლება; 2. საოჯახო საკითხების ერთობლივი გადაწყვეტის უფლება; 3. საქმიანობისა და პროფესიის თავისუფლად არჩევის უფლება; 4. საცხოვრებელი ადგილის თავისყფლად არჩევის უფლება;

რა იგულისხმება საოჯახო საკითხებში კანონმდებელი პასუხს არ იძლევა. აქ იგულისხმება ისეთი საკითხები (ურთიერთობები), რომლებიც ეხება საერთო (საოჯახო) ინტერესებს. ეხება თუ არა ესა თუ ის საკითხი საოჯახო საკითხთა წრეს, დავის არსებობის შემთხვევაში სასამართლოს გადასაწყვეტია.

სამოქალაქო კოდექსი არაფერს ამბობს მეუღლეთა სხვა პირად არაქონებრივ უფლებებზე,  მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ მეუღლეებს ზემოთ განხილული 4 პირადი უფლების გარდა სხვა პირადი უფლებები არ გააჩნია.

კონტრაქტში შესაძლოა ისეთი პირობების გათვალისწინებაც კი თუ ვინ უნდა გაიტანოს ნაგავი, დარეცხოს ჭურჭელი, გაასეირნოს ძაღლი და ა.შ. კვირაში რამდენჯერ უნდა ჰქონდეს წყვილს ინტიმური ურთიერთობა და რომელია აკრძალული დღეები. როდის და რამდენჯერ უნდა მიდიოდნენ მათთან ნათესავები და სხვ.

გამოთქმულია მოსაზრება, რომ საქორწინო კონტრაქტით გათვალისწინებული უნდა იქნეს ისეთი საკითხებიც, როგორიცაა: თითოეული მეუღლის მიერ წარმოებული პირადი მიმოწერის, პირადი ხასიათის ჩანაწერების, ასევე პირადი სარგებლობის მობილური ტელეფონის და მასში შენახული ინფორმაციის ხელშეუვალობის უფლება. ამ ინფორმაციის გაცნობა მეორე მეუღლის მიერ დაშვებული უნდა იქნეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ ამ ინფორმაციის გაცნობის ინიციატივა და სურვილი პირველი მეუღლისაგან გამომდინარეობს. დასვენების დროის ხელშეუვალობა. მაგ. შესაძლებელია საქორწინო კონტრაქტში მოცემული იყოს შემდეგი ფორმულირება: თითოეულ მეუღლეს აქვს უფლება გაანაწილოს მისი დასვნების საათები თავისი შეხედულებისამებრ. ასევე მოწესრიგებული უნდა იყოს ერთად (ცოლ-ქმრულ სარეცელში) ძილის შესახებ საკითხი. საქართველოში მიღებულია, რომ მეუღლეებს ერთ სარეცელზე ეძინოთ, მაგრამ მიუხედავად ამისა აღნიშნული შესაძლებელია ლახავდეს ერთ-ერთი მეუღლის უფლებას აირჩიოს დასაძინებელი ადგილი შეხედულებისამებრ. გათვალისწინებულ უნდა იქნეს რელიგიურ დღესასწაულებზე თავისუფლად დასწრების უფლება. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია, რომ საქორწინო კონტრაქტის შედგენისას განსაკუთრებული ყურადღება მიექცეს სხვადასხვა რელიგიის და ეროვნების ადამიანებს. ამგვარ ქორწინებაში დამატებითი სირთულედ შეიძლება იქცეს ეროვნული და რელიგიური თავისებურებებიც.[9]

და ბოლოს, საქორწინო კონტრაქტში აუცილებლად უნდა იყოს განსაზღვრული მეუღლეთა პასუხისმგებლობის საკითხი.

 

1. 5.    დასკვნა

ეჭვგარეშეა, რომ საქართველოში საქორწინო კონტრაქტის ინსტიტუტი ნაკლებად სიცოცხლისუნარიანია. ქართული ეროვნული ცნობიერება უარყოფს საქორწინო კონტრაქტს. შეთავაზება კონტრაქტის დადების თაობაზე ერთგვარად შეურაცხმყოფელია მეორე მხარისათვის. 1997 წლიდან დღემდე საქართველოში 316 საქორწინო კონტრაქტი დაიდო, რომელთა აბსოლუტური უმრავლესობაც ქართველ მეუღლესთან უცხოეთის მოქალაქემ გააფორმა. საყურადღებოა, რომ უცხოური ელემენტით დატვირთული ურთიერთობების სამართლებრივი რეგულირების დროს დადგენილია განსხვავებული წესები, კერძოდ, ასეთ შემთხვევაში, საჭიროა განისაზღვროს რომელი ქვეყნის სამართალი უნდა იქნეს გამოყენებული ურთიერთობების მოსაწესრიგებლად. ეს კი უკვე საერთაშორისო კერძო სამართლის სფეროა.

თვალშისაცემი პასიურობა საქორწინო ხელშეკრულების გამოყენების მიმართ გამოწვეულია იმით, რომ მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა არც კი იცის არსებობს თუ არა ეს ნორმები სამართალში. (სსკ-ის მეხუთე წიგნის, რომლის სათაურიც არის საოჯახო სამართალი, მეოთხე თავის მეოთხე პარაგრაფი ეძღვნება საქორწინო კონტრაქტს. აქ მოცემულია სამართლის 10 ნორმა, რომელიც ერთიანობაში ქმნის საქორწინო კონტრაქტის სამართლებრივ ინსტიტუტს.) ზოგმა იცის, მაგრამ არ აქვთ ნდობა. ცნობილია, რომ მენტალობა, საზოგადოებრივი ცნობიერება, ღირებულებათა და ფასეულობათა იერარქია და სხვ. განსაზღვრავს პირის ფსიქიკურ დამოკიდებულებას რაიმეს მიმართ.

საქორწინო-საოჯახო ურთიერთობები ყველა ქვეყანაში ტრადიციებთან არის უშუალოდ დაკავშირებული და შესაბამისად, განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ქორწინების განსხვავებული წესები და პირობები გააჩნიათ: ევროპულ ქვეყნებს – აზიური (მუსულმანური) სახელმწიფოებისაგან, ამერიკის კონტინენტის ქვეყნებს – იაპონიისა და ჩინეთის სახელმწიფოებისაგან და ა. შ. ტერიტორიულად მეზობელ ქვეყნებსაც კი შეიძლება რადიკალურად განსხვავებული წეს-ჩვეულებები გააჩნდეთ ქორწინებასთან დაკავშირებით, რაც, ცხადია, ასახვას პოვებს შესაბამის კანონმდებლობაში.[10]

დავას არ იწვევს, რომ ქცევის რეგულირების გარეშე არცერთი საზოგადოება არ არსებობს. ნორმები, რომლებიც არეგულირებენ ადამიანებს შორის ურთიერთობას წარმოადგენენ სოციალურ ნორმებს, როგორიცაა, მაგალითად, მორალური ნორმები, ტრადიციები, ზნე-ჩვეულებები, სამართლის ნორმები და ა.შ. ამ სოციალურ ნორმებს შორის სამართალი პრაქტიკული მიზნებისათვის ყველაზე ხელმისაწვდომი საშუალებაა. სახელმწიფოს, თუ იგი ამის საჭიროებას ხედავს, შეუძლია, მიიღოს სამართლის ნორმა ამა თუ იმ სფეროს მოსაწესრიგებლად, მაშინ როცა სხვა სოციალური ნორმების შემუშავებასა და დანერგვას სჭირდება წლები და ზოგჯერ საუკუნეებიც.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე მიმაჩნია, რომ საქორწინო კონტრაქტის ინსტიტუტის მყარად დამკვიდრებისათვის საქართველოში აუცილებელია:

• საზოგადოების მეტი ინფორმირება აღნიშნული ინსტიტუტის შესახებ;
• სასამართლო პრაქიკის გაცნობა საოჯახო დავების სფეროში;

აღნიშნული ნათლად წარმოაჩენს იმ უსიამოვნო მომენტებს, რამაც შესაძლოა თავი იჩინოს სასამართლო პროცესზე. როცა საზოგადოება დარწმუნდება, რომ ქორწინებისას რიგ საკითხებზე წინასწარ შეთანხმებამ შესაძლოა ბევრი უკმაყოფილებისა და უხერხული სიტუაციის თავიდან აცილება გახადოს შესაძლებელი, საქორწინო კონტრაქტი გაცილებით მისაღები იქნება. დღესდღეობით ამ ინსტიტუტით სარგებლობა ნებაყოფლობითია, რისი დამსახურებაცაა ის, რომ ბევრს შეიძლება სურდეს კიდეც კონტრაქტის გაფორმება, მაგრამ ეშინიათ საზოგადოების აზრის.

• სასურველია, საქორწინო კონრაქტის დადებამ მიიღოს სავალდებულო ხასიათი.

თუ საქორწინო კონტრაქტის დადება სავალდებულო  გახდება კანონით, შესაძლებელი იქნება ამ ინსტიტუტის გამოცდა ანუ რამდენად განხორციელებადია საქორწინო კონტრაქტის დებულებები ქართულ სინამდვილეში და რამდენად სჭირდება ის ქართულ საზოგადოებას.

 ელა კუსიანი

გამოყენებული ლიტერატურა:

 

1. ჩიკვაშვილი შ., ”საოჯახო სამართალი”, გამომცემლობა ”მერიდიანი”, თბ., 2000წ.
2. თუმანიშვილი გიორგი გ., ”საქორწინო კონტრაქტი” (მონოგრაფია), გამომცემლობა ”უნივერსალი”, თბ., 2010წ.
3. გაბისონია ზ., ”ქართული საერთაშორისო კერძო სამართალი”, გამომცემლობა ”მერიდიანი”, თბ., 2006წ.
4. გადელია ნ., საქორწინო ხელშეკრულების (კონტრაქტის) აქტუალური საკითხები, ჟურნ. ”მართლმსაჯულება და კანონი”, 2009წ.
5. Michael G. Cochrane, “Do We Need a Marriage Contract: Understanding How a Legal Agreement Can Strengthen Your Life Together”, 2010

6.       Benjamin A. Templin,”The marriage Contract in Fine Art”, Northern Illinois University Law Review 30.1(2009)

---

[1] თუმანიშვილი გიორგი გ., ”საქორწინო კონტრაქტი” (მონოგრაფია), გამომცემლობა ”უნივერსალი”, თბ., 2010, 12

[2]  ჩიკვაშვილი შ., ”საოჯახო სამართალი”, გამომცემლობა ”მერიდიანი”, თბ., 2000, 182

3 Benjamin A. Templin,”The marriage Contract in Fine Art”, Northern Illinois University Law Review 30.1(2009), 1

 

 

[4]  ჩიკვაშვილი შ., ”საოჯახო სამართალი”, გამომცემლობა ”მერიდიანი”, თბ., 2000,  37

[5] თუმანიშვილი გიორგი გ., ”საქორწინო კონტრაქტი” (მონოგრაფია), გამომცემლობა ”უნივერსალი”, თბ., 2010, 23

[6] გადელია ნ., საქორწინო ხელშეკრულების (კონტრაქტის) აქტუალური საკითხები, ჟურნ. ”მართლმსაჯულება და კანონი”, 2009, 36

[7] Michael G. Cochrane, “Do We Need a Marriage Contract: Understanding How a Legal Agreement Can Strengthen Your Life Together”, 2010, 215

 

[8] თუმანიშვილი გიორგი გ., ”საქორწინო კონტრაქტი” (მონოგრაფია), გამომცემლობა ”უნივერსალი”, თბ., 2010, 14

[9] თუმანიშვილი გიორგი გ., ”საქორწინო კონტრაქტი” (მონოგრაფია), გამომცემლობა ”უნივერსალი”, თბ., 2010, 113

[10] გაბისონია ზ., ”ქართული საერთაშორისო კერძო სამართალი”, გამომცემლობა ”მერიდიანი”, თბ., 2006, 291

 

 

 

 

 

ნოტარიატის შესახებ კანონში განხორციელებული რამდენიმე ცვლილება

როგორც ცნობილია, „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელდა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება, რომელმაც, შეიძლება ითქვას, რომ ამ ინსტიტუტის უფლება-მოსილება გააფართოვა.

ერთ-ერთი ასეთი არის ქორწინების რეგიტრაცია. აქამდე, ქორწინების რეგისტრაცია ხდებოდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ტერიტორიულ სამსახურში.

2012  წლის 21 მარტის კანონით „ნოტარიატების შესახებ“ კანონში შესული ცვლილების თანახმად, ნოტარიუსი სახელმწიფო რეესტრის მწარმოებელი ორგანოსაგან დელეგირებული უფლებამოსილების ფარგლებში ახორციელებს ქორწინებისა და განქორწინების რეგისტრაციას „სამოქალაქო აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი წესით.

ნოტარიუსი ასევე უფლებამოსილია დაქორწინების მსურველ პირებთან შეთანხმებით ქორწინების რეგისტრაცია განახორციელოს საზეიმო ვითარებაში.

კიდევ ერთი სიახლე, რომელიც ამ ინსტიტუტმა განიცადა, არის, რომ მას დაემატა „სანოტარო მედიაციის“ ფუნქცია.

აღნიშნული სიახლე გულისხმობს, რომ ნოტარიუსი შეიძლება იყოს მედიატორი მოდავე მხარეთა შორის: ა) საოჯახო სამართლებრივ დავებზე (გარდა შვილად აყვანისა, შვილად აყვანის ბათილად ცნობისა, მშობლის უფლების შეზღუდვისა და მშობლის უფლების ჩამორთმევისა); ბ) სამემკვიდრეო სამართლებრივ დავებზე; გ) სამეზობლო სამართლებრივ დავებზე; დ) ნებისმიერ სხვა დავაზე, თუ საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული არ არის ასეთ დავაზე მედიაციის განხორციელების სპეციალური წესი.

იმისათვის, რომ განხორციელდეს მედიაცია ნოტარიუსის საშუალებით, საჭიროა მოდავე მხარეთა თანხმობა.

იმ შემთხვევაში, თუ  სანოტარო მედიაციის პროცესში დავა მხარეთა შეთანხმებით დასრულდა, ნოტარიუსი ადგენს მორიგების აქტს, რომელიც დასტურდება სანოტარო წესით.

მხარის მიერ სანოტარო მედიაციის ფარგლებში შემდგარი მორიგების აქტით დადგენილი ვალდებულების შეუსრულებლობის შემთხვევაში იძულებითი აღსრულება ხორციელდება ნოტარიუსის მიერ გაცემული სააღსრულებო ფურცლის საფუძველზე, „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი წესით.

მედიაციასთან დაკავშირებული ცვლილება, ძალაში შევა 2012 წლის 1 სექტემბრიდან.

ლევან ჯგერენაია

 

საქორწინო კონტრაქტი(რატომ არ სარგებლობს საგოგადოება ამ ინსტიტუტით)

საქორწინო კონტრაქტი(რატომ არ სარგებლობს საგოგადოება ამ ინსტიტუტით)

აღნიშნული სტატია შეეხება საქორწინო კონტრაქტს რომელშიც განხილულია საქორწინო კონტრაქტის მნიშვნელოვანი მიმართულებები და მისი განვითარების საშვალებები. ვინაიდან საქორწინო კონტრაქტზეა საუბარი უნდა ითქვას რომ თემაში განხილულია მისი შექმნის და გაუქმების წესები, ასევე თუ როგორია მისი როლი სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობაში.

   მნიშვნელოვნადაა გამახვილებული ყურადღება საქორწინო კონტრაქტის პრიამბულასთან დაკავშირებით, ასევე კონტრაქტის შეწყვეტის გაუქმების და შეცვლის ფორმებზე, ქორწინებასთან დაკავშირებით დაყენებულ დოქტრინებზე.

კვლევა ძიების აქტუალობა მდგომარეობს:საქორწინო კონტრაქტის, როგორც სამართლებრივი ინსტიტუტის, რომელიც სრულყოფილად პასუხობს თანამედროვე დემოკრატიულ საზოგადოებაში დღევანდელი დღისათვის დამკვიდრებულ მორალურ-ეთიკურ და სამართლებრივ მოთხოვნებს, ანალიტიკურ შესწავლაში და თეორიული კვლევა-ძიების (პრაქტიკული შედეგის სახით) რეალურ სინამდვილეში დანერგვის პროცესის ხელშეწყობაში.

საქორწინო კონტრაქტის, როგორც სამართლებრივი ცნების შედარებით სრულყოფილი მოდელის შემუშავებაში, რაც საქორწინო კონტრაქტს შემატებს სამართლებრივი თემის აქტუალობიდან გამომდინარე მივედი იმ დასკვნამდე რომ დამეწერე აღნიშნული საკითხი, ვინაიდან თემა მეტად საინტერესოა საზოგადოებისთვის და შეიძლება ითქვას რომ ახალი ინსტიტუტია სხვა ინსტიტუტებთან შედარებით.

   ამიტომაც მიმაჩნია, რომ საქორწინო კონტრაქტის განვითარებისთვის უნდა მოხდეს მისი გაშიფვრა უფრო ფართო ჭრილში ვინაიდან საზოგადოებას მიეცეს საშვალება აღიქვას საქორწინო კონტრაქტის დადებითი და უარყოფითი მხარეები.

                                                      ქორწინების სამართლებრივი ბუნება

   ქორწინება ოჯახის საფუძველია. იგი.მასში, პირველ ყოვლისა, ასახვას პოულობს მამაკაცსა და ქალს შორის არსებული ისეთი ურთიერთობები, რომელთაც, ადამიანთა მოდგმის გაგძელების მიზნით თვით ბუნება განაპირობებს. ქორწინებით ხდება სულიერი, ზნეობრივი, ასევე პირადი და ქონებრივი ურთიერთობების გაერთიანება.

     ახალი სამოქალაქო კოდექსის მიღებამდე ქორწინების ცნება არ არსებობდა იურიდიულ ლიტერატურაში. საქორწინო კანონმდებლობით დადგენილი ქორწინების ცნების დეფინიციის არსებობას ცალკეული ავტორები იმით ხსნიდნენ, რომ ქორწინება არა მხოლოდ სამართლებრივი, არამედ ეთნიკური ნორმებისა და ეკონომიკური კანონების ზემოქმედების ქვეშ მყოფი კომპლექსური სოციალური მოვლენაა, რაც ეჭვის ქვეშ დააყენებდა მისი განსაზრვრის მართებულობას მხოლოდ სამართლებრივი პოზიციებიდან, მით უმეტეს, რომ შეუძლებელია ქორწინების სულიერი და ფიზიკური ელემენტების სამართლებრივი გზით რეგულირება.

        ქორწინება წარმოადგენს მამაკაცისა და ქალის კავშირს, რადგან  საქართველოს საოჯახო კანონმდებლობა ცნობს და იცავს, მხოლოდ მამაკაცსა და ქალს შორის არსებულ კავშირს.

       ( საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლი )

       ქორწინება წარმოშობს მეუღლეთა  ორმხრივ პირად და ქონებრივ უფლებებს და მოვალეობებს, რომლებიც სახელმწიფოს რეგისტრაციის მომენტიდან იძენს ძალას.ქორწინებისთვის დამახასიათებელი იურიდიული ნიშნების გათვალისწინებით, კანონმდებელს საშვალება მიეცა შემოეთავაზებინა ქორწინების შემდეგნაირი განსაზღვრება ;ქორწინება მამაკაცის და ქალის თავისუფალი, ნებაყოფლობითი და თანასწორუფლებიანი კავშირია, ოჯახის შექმნის მიზნით, რომელიც მყარდება კანონით დადგენილი წესისა და პირობების დაცვით, წარმოშობს მეუღლეთა შორის პირად და ქონებრივ უფლებებს და მოვალეობებს.[1]

       ჩემი აზრით , მიშვნელოვანია შევეხოთ იმ საკითხის გადაწყვეტას, რაც შეეხება ფიქტიურ ქორწინებას ვინაიდან, როგორც კანონმდებელი  განმარტავს ქორწინების ერთ-ერთი საფუძველია “ოჯახის შექმნის მიზანი” სწორედაც თუ ქორწინებას არ ახლავს ოჯახის შექმნის მიზნის განსაზღვრა და მისი განხორციელება იგი ფიქტიური ურთიერთობაა.

         მიუხედავად იმისა,  რომ  ქორწინების ცნება ამომწურავად არ არის განმარტებული, მან მაინც პოვა ასახვა მთელ რიგ სახელმწიფოების კანონმდებლობაში.ზოგიერთმა სახელმწიფომ ქორწინების ცნების ნორმატიული განსაზღვრა კონსტიტუციაშიც შეიტანა. მაგალითად ბულგარეთის(1991წლის კონსტიტუციის 46-ე მუხლი) და საქართველოს (1995 წლის კონსტიტუციის 36-ე მუხლის) რესპუბლიკის კონსტიტუციის თანახმად;”ქორწინება ემყარება მეუღლეთა უფლებრივ თანასწორობას და ნებაყოფლობას”. მე განვიხილე, თუ რას წარმოადგენს ქორწინების არსი და შევეხე სხვადასხვა საკითხებს რაც მეღლეთა უფლება მოვალეობებს შეეხება, ჩემი აზრით, მისაღებია განვიხილოთ უხსოვარი დროიდან მოყოლებული თუ როგორ ვითარდებოდა ქორწინების ინსტიტუტი,როგორი იყო მისი განსაზღვრა და რა სამათლებრივი ურთიერთობებს წარმოშობდა მეუღლეთა შორის, როგორ ხდებოდა ნიშნობა ძველ ქართულ სამართალში, როგორ ხდებოდა მცირეწლოვანთა ნიშნობა (აკვანში დანიშვნა) ნიშნობის რიტუალები და  სხვა.

          ქორწინებასთან დაკავშირებით საინტერესოა ქართული სინამდვილის მოშველიება. ცნობილია, რომ საზოგადოების აღწარმოება პოპულაცია გვარის შიგნით დაიწყო ე.წ. სისხლლითმონათესავე სქესთა შეუღლების გზით, რომელსაც მეცნიერებაში ენდოგამია ეწოდება. ამ მოვლენას საქართველოშიც ჰქონია ადგილი, რომლის შესახებაც საინტერესო დაკვირვებები გააჩნია ივ.ჯავახიშვილს, თავის “ქართული სამართლის ისტორიაში”, ივ. ჯავახიშვილი ეხება ცოლ-ქმრისა და ქორწინების თავდაპირველ წესებს, აკეთებს ღრმა წიაღსვლებს და იმ დასკვნამდე მიდის, რომ ქართული”მამაძუძუობის” ძალით მამაკაცი შედიოდა გვარის შიგნით შვილების გაჩენის მიზნით.[2]

          ივ. ჯავახიშვილის ეს დაკვირვება საშუალებას იძლევა თვალი გავადევნოთ საქართველოში ქორწინების თავდაპირველ ფორმას. ; ამისათვის საინტერესოა ქართული ტერმინი გათხოვების შინაარსის განსაზღვრა ქართულ ენაზე ქალის დაქორწინებას ეწოდება გათხოვება .ე.ი. ქალი მიდიოდა მშობლების ოჯახიდან არა დროებით არამედ სამუდამოდ.

         ქორწინების და ცოლ- ქმრობის წესების განხილვისას ივ.ჯავახიშვილი ეხება მოტაცებით ქორწინების საკითხს და აღნიშნავს “ქართული ქორწილის ხალხურ ჩვეულებეში ჩაგვრისა და მოტაცების ანარეკლი მკაფიოდა მოსჩანს” .ახლა საინტერესოა განვიხილოთ ქორწინებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა ინსტიტუტები, რომლებიც ავსებენ საქორწინო ინსტიტუტის განსაზღვრას.[3]

1.             ნიშნობა(დაწინდვა) საქორწინო-საოჯახო სამართლის ერთ-ერთი საინტერესო ინსტიტუტია. იგი ჩვეულებრივ წინ უძღვის ნებაყოფლობით ქორწინებას. ეს ინსტიტუტი სათავეს იღებს უხსოვარი დროიდან ნიშნობის ინსტიტუტი საკანონმდებლო წესით იყო რეგლამენტირებული მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში .საქართველოში ე.წ.სოციალისტური საოჯახო კანონმდებლობა მოუწესრიგებელს ტოვებდა ამ საინტერესო ინსტიტუტს. ახალმა სამოქალაქო სამართლის კოდექსმა გაითვალისწინა ევროპის ცივილიზებული ქვეყნების პრაქტიკა და ნიშნობის საკითხს მხოლოდ ერთი მუხლი მიუძღვნა მუხლში აღნიშნულია:დასაქორწინებელ პირთა წინასწარი თანხმობა არ წარმოშობს შემდგომ დაქორწინების მოვალეობას.
2. ნიშნობა არ არის სასამართლოში იძულებითი დაქორწინების მოთხოვნის შესახებ სარჩელის წარდგენის საფუძველი.
3. ნიშნობასთან დაკავშირებული საჩუქრები დაუქორწინებლობის შემთხვევაში მხარეებს უკან უბრუნდებათ

           ამ საკითხთან დაკავშირებით გარკვეული მოსაზრება აქვს გამოთქმული პროფ.გიორგი ნადარეიშვილს. იგი მიუთითებს, რომ ისევე როგორც ბიზანტიაში საქართველოშიც ქორწინებას წინ უძღოდა ნიშნობა, რომელიც საეკლესიო წესით სრულდებოდა. და იგი სხვა არა იყო რა თუ არა მხარეების ან მათი მშობლების თუ მეურვეების თანხმობა მომავალი ქორწინების შესახებ.[4]

             ძველ საქართველოში ნიშნობის ინსტიტუტის  თავისებურებების შესახებ საინტერესოა ეთნოგრაფიული ხასიათის მასალები. ასეთი მასალებიდან ირკვევა, რომ ნიშნობა შეთანხმება იყო დასაქორწინებელ მხარეთა შორის.

          როგორც პროფ. გიორგი ნადარეიშვილი მიუთითებს ქრისტიანულ ეკლესიას ნიშნობაზე უფრო მაღალი შეხედულება ქონდა ვიდრე უბრალო სამოქალაქო გარიგებაზე. იგივე ავტორის მითითებით, სხვადასხვა ხალხების კანონმდებლობა ნიშნობას და ქორწინებას ერთ სიბრტყეზე განიხილავდა. ქრისტიანული საეკლესიო კანონმდებლობა კი ნიშნობას თავისი მნიშვნელობით ქორწინებას უთანაბრებდა.

        ნიშნობა ხელშეკრულებად არის მიჩნეული, ამის დამადასტურებელია მრავალი აღმოსავლური ძეგლი თუ ძველი მონათფლობელური წყარო , მაგალითად; ბიბლიური წყაროების მიხედვით საქორწინო შეთანხმება იდებოდა მოწმეების თანდასწრებით და თავდების დანიშვნით. ამას თან ახლდა სპეციალური საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმება,დღევანდელი საქორწინო ხელშეკრულება არ ითვალისწინებს არც მოწმეების დასწრებას და არც თავდებობას მაგრამ მათ შორის არის მსგავსება.[5]

         ვფიქრობ აქ ჩვენ არ უნდა გავაიგივოთ საქორწინო ხელშეკრულება და ის ხელშეკრულება რომელიც ნიშნობის დროს იდებოდა მნიშვნელოვანია ის, რომ აღნიშნული ხელშეკრულება იდებოდა ქორწინებამდე.

          მცირეწლოვანთა დანიშვნის ფაქტები და წესი საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეში დასტურდება ეთნოგრაფიული მასალების ანალიზით ამ წესებს და ფაქტებს ზოგჯერ წერილობით ძეგლებშიც ვხვდებით. ეს კარგად სჩანს რუის-ურბნისის კრების გადაწყვეტილებიდან ივ.ჯავახიშვილის მითითებით საქართველოში “უძველეს დროს მცირეწლოვან ქალ-ვაჟის დაწინდვა სცოდნიათ”[6].

        რუის-ურბნისის ამავე კრების დადგენილებით მცირეწლოვანთა დაწინდვა კი დაკანონდა, მაგრამ  მათი დაქორწინება უკანონოდ იქნა მიჩნეული და კატეგორიულად აიკრძალა.[7]

           ნიშნობის რიტუალების აღწერისას თავს იჩენს მხარეთა უფლებები და მოვალეობები, განსაკუთრებით კი ქონებრივი ვალდებულებები ვინაიდან ნიშნობის დროს ხდებოდა წინასაქორწინო საჩუქრების მიცემა, რაც შემდგომ მეუღლეთა საკუთრება ხდებოდა.

          ქორწინების პირობების ჩამოთვლისას პროფ.გიორგი ნადარეიშვილი ასახელებს ქორწინებისთვის ისეთ აუცილებელ მოთხოვნებს, როგორიცაა ერთსარწმუნეობა, ხორციელი და ნათესაური არსებობა ბოლო მოთხოვნად ასახელებს მექორწინეთა ნების გათვალისწინებასაც.

           რაც შეეხება მცირეწლოვანთა დაქორწინების ასაკს მნიშვნელოვანია მოვიშველიოთ სხვადასხვა  სამართლებრივი ძეგლები.

           მცირეწლოვანთა დაქორწინებას ქართული საზოგადოება ებრძოდა, მაგრამ ქორწინების წიგნებში მაინც ვხვდებითგამონაკლისების სახით 12,13,14, წლის ქალ-ვაჟთა ქორწინების ფაქტებს სამაგიეროდ 12 წელს ქვემოთ დაქორწინების ვერც ერთ დოკუმენტს ვერ ვნახავთ საეკლესიო ძეგლებში.

           საქართველოში დადგენილი იყო ქალებისათვის 12 ხოლო ვაჟებისათვის 15,16 წელი რაც იმ დროისათვის მისაღებად ითვლებოდა..

           ჩემი აზრით უნდა შევეხოთ ქორწინების ისეთ დამაბრკოლებელ გარემოებას როგორიც იყო სოციალური წოდებრივი და  თანამდებობრივი უთანასწორობა იმ პერიოდისათვის, ასეთი შემთხვევები ხშირი იყო, რომ წოდებრივად დაბალა მდგომი ქალის მოყვანა არ შეიძლებოდა

         ბატონყმობის გაუქმების შემდეგ მე-19 საუკუნის 60-იან წლებიდან სწრაფად იცვლება ძველი წოდებრივი საქორწინო ურთიერთობები, წოდებრივის ნაცვლად განსაზღრული ხდება ქონებრივი მდგომარეობა.

         და ბოლოს, დასკვნის სახით უნდა გაივლოს პარალელი  საქორწინო ხელშეკრულების როლს და ძველ დროს ქორწინების როლს შორის. შეიძლება ითქვას რომ იმ დროისათვის საქორწინო ხელშეკრულების არსებობა არ იყო მისაღები სხვადასხვა ერებისათვის ვინაიდან არ არსებობდა მეუღლეთა შორის  ისეთი ქონებრივი საფუძველი .რითაც შემდგომში მათ გაუჩნდებოდათ ხელშეკრულების დადების სურვილი.

         XXI  საუკუნეში უკვე ფართო გამოყენება ჰპოვა საქორწინო ხელშეკრულებამ, ვინაიდან ეკონომიკურმა წინსვლამ ამა თუ იმ ქვეყანაში საფუძველი მისცა მის გამოყენებას. უფრო კი განვითარებული ქვეყნები აქცევენ დიდ ყურადღებას საქორწინო ხელშეკრულებას, ვინაიდან ამ ქვეყნებში არსებული მოსახლეობა უზრუნვეყოფილია ყველაფრით და ქონების დაზღვევის მიზნით დებენ არსებულ ხელშეკრულებას .

  საქორწინო ხელშეკრულების ზოგადი მიმოხილვა

ცამეტი წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი ძალაში შევიდა. ამ მოკლე დროის განმავლობაში საქორწინო ხელშეკრულების გამოყენების პრაქტიკამ ვერ ჰპოვა ფართო გავრცელება, რადგან ეს პერიოდი საკმარისი არ აღმოჩნდა ზემოხსენებული სამართლებრივი ინსტიტუტის მოქმედების ეფექტურობის შესაფასებლად.

     თავისი სამართლებრივი ბუნებით საქორწინო ხელშეკრულება სამოქალაქო სამართლებრივი ხელშეკრულებას წარმოადგენს. მისი განსაკუთრებული ნიშნების არსებობა განპირობებულია სუბიექტური შემაგდენლობით და ოჯახურ ურთიერთობათა სპეციფიკით, რაც განასხვავებს მას დანარჩენი სამოქალაქო სამართლებრივი დარგებისგან.

      მოქმედ კანონმდებლობაში საქორწინო ხელშეკრულების (კონტრაქტის) გათვალისწინებამ მნიშვნელოვანი ბიძგი მისცა იურიდიულ ლიტერატურაში მისი სამართლებრივი ბუნების შესწავლას და შეიქმნა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სამოქალაქო-სამართლებრივი ინსტიტუტი-საქორწინო ხელშეკრულება (კონტრაქტის სახით)[8]

         საქართველოში მოქმედი საოჯახო კანონმდებლობა საშუალებას აძლევს მეუღლეებს დადონ საქორწინო ხელშეკრულება, რომლითაც განისაზღვრება მათი ქონებრივი უფლებები და მოვალეობები როგორც ქორწინების განმავლობაში, ასევე განქორწინებისას.

          სამოქალაქო კოდექსის მიღებამდე მეუღლეთა ქონებრივი ურთიერთობები იმპერატიული ნორმებით რეგულირდებოდა. რაიმე სხვა სახის შეთანხმება, ერთობლივი ქონების მართვის და განკარგვის თაობაზე, კანონთან წინააღმდეგობაში მოდიოდა და იურიდიული ძალა არ ჰქონდა. ამ დროს მეუღლეთა ქონებას ძირითადად მოხმარების საგნები-ტანსაცმელი, ავტომანქანა, ავეჯი-წარმოადგენდა და როგორც წესი, გასაყოფიც არაფერი იყო.

          დღევანმდელ დღეს, მოქალაქეთა სოციალურ-ეკონომიკურ ცხოვრებაში მომხდარმა კარდინალურმა ცვლილებებმა აიძულა დასაქორწინებელი და ქორწინებაში მყოფი პირები წინასწარ მიეღოთ ზომები ოჯახურ ურთიერთობათა და ძირითადად, ქონებრივი უფლებების და მოვალეობების სამართლებრივი რეჟიმის განსაზღვრისათვის.

       საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1158-ე მუხლის შესაბამისად, მეუღლეთა ერთობლივ თანასაკუთრებას წარმოადგენს მათ მიერ ქორწინების განმავლობაში შეძენილი ქონება თუ ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული. თანასაკუთრების მიკუთნება თითოეული მეუღლის შემოსავლები შრომით, სამეწარმეო, ინტელექტუალურ საქმიანობიდან, ორივე მეუღლის მიერ მიღებული პენსიები, შემწეობები, სხვა სახის ფულადი განაცემები, მეუღლეთა საერთო შემოსავლების ხარჯზე შეძენილი მოძრავი და უძრავი ნივთები ფასიანი ქაღალდები, შეტანილი პაი, დაბანდებები, კაპიტალის წილები, მეუღლეთა მიერ ქორწინების შეძენილი ქონება, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ ვის ეკუთნის და ვისი სახსრებით იქნა სეძენილი თანაბრად ეკუთნის ორივე მეუღლეს.

        განქორწინების შემთხვევაში ხელშეკრულების ასეთი ფორმა საშუალებას აძლევს მეუღლეებს, კონფლიქტური სიტვაციის დადგომამდე, დაიკმაყოფილონ სასამართლო წესით ქონებრივი პრეტენზიები.

           მეუღლეთა ქონების სახელშეკრულებო რეჟიმის დაწესება, საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმება მათ შორის (სამოქ. კოდექსის 1172 მუხლი) თანამედროვე იურიდიულ ლიტერატურაში აღიარებულია სიახლედ რაც არარის მართებული ჩემი აზრით. საქორწინო კონტრაქტის არსებობა ორი ათას წელზე მეტს ითვლის, ევროპაში საქორწინო ხელშეკრულებები , შუა საუკუნეებიდან არის ცნობილი ქორწინება განიხილებოდა როგორც ეკონომიკური კავშირი და მას ერთვოდა შესაბამისი ქონებრივი ხელშეკრულების გაფორმება.

         თავდაპირველად საქორწინო ხელშეკრულება ზეპირი ფორმით იდებოდა, XVII საუკუნის დასაწყისიდან კი წერილობით (რაც პირველ რიგში ეხებოდა შემთხვევებს როდესაც ქალს მიწის ნაკვეთი ეძლეოდა მზითვად) ოჯახური ურთიერთობების საქორწინო კონტრაქტში გატარებული იყო პრინციპი იმის შესახებ რომ ქმარი, ქორწინების მთელი პერიოდის განმავლობაში ვალდებული იყო უზრუნველყო ცოლი საკვებით საცხოვრებელი ადგილით, ტანსაცმლით, სამედიცინო მომსახურებით, ასევე ვალდებული იყო შეესრულებინა ცოლ-ქმრული მოვალეობები. [9]

       საბჭოური წესწყობილების პერიოდში საქორწინო კონტრაქტის არსებობას აზრი არ ჰქონდა, რადგან ყოველივე მატერიალური თითქოსდა საფუძველს მოკლებული გათანაბრებული იყო უმრავლესობა და ძირითადად, დაქორწინებული ქალ ვაჟი არ ფლობდა მატერიალურ ბაზას და მათ გასაყოფიც არაფერი ჰქონდათ.

      შეხედულებები საქორწინო კონტრაქტის თაობაზე მკვეთრად გაიყო, უნდა ითქვას, რომ საქორწინო გარიგებათა მიმართ ნეგატიურ დამოკიდებულებას საფუძვლად დაედო ის, რომ  “არ ღირს საქორწინო კავშირებისათვის ჩრდილის მიყენება ერთმანეთის მიმართ უნდობლობის გამოვლენით”. ასევე ის, რომ “საკითხი განქორწინებისა და  ქონების გაყოფის შესახებ არასდროს წამოიჭრება მოყვანილ მეუღლეთა შორის”.

       საქორწინო ხელშეკრულების საზღვარგარეთის პრაქტიკა, რომელიც წლების განმავლობაში ყალიბდებოდა, მოწმობს რომ რიგი ობიექტური მიზეზების გამო ეს ხელშეკრულება არ არის გათვლილი მოქალაქეთაფართო წრეებზე. ამ გარიგებას მიმართავენ შეძლებული მოქალაქეები, რომლებიც მემკვიდრეობით ან სხვა გზით შეძენილი საოჯახო ქონების შენარჩუნებას ცდილობენ.

      სტატისტიკური მონაცემების თანახმად, მსგავსი ხელშეკრულება ახალდაქორწინებულთა 3-5 პროცენტის მიერ იდება.სწორედ ამ ფარგლებში საქორწინო ხელშეკრულებაზე საზოგადოების პრაქტიკული მოთხოვნილების რეალიზება, აქედან გამომდინარეობს პასიური მიდგომა, რომელსაც მოქალაქეები საქორწინო ხელსეკრულების მიმართ დღესდღეისობით იჩენენ. მიზეზი არის, ერთი მხრივ ის, რომ მოსახლეობას არ სურს ჩვეული კალაპოტიდან ამოვარდნა, მეორე მხრივ კი, სამართლებრივი უცოდინრობა, რადგან მოსახლეობის უმეტესობამ არაფერი იცის საოჯახო საქორწინო ურთიერთობათა მარეგულირებელი ხელსეკრულების მსგავსი ნორმის თაობაზე.[10]

       საქორწინო ხელშეკრულებამ არც ერთი მეუღლე არ უნდა ჩააყენოს არახელსაყრელ მდგომარეობაში . თითოეულ მეუღლეს განვითარებული უნდა ჰქონდეს შინაგანი გძნობა, რომელიც შეაკავებს მას დადებული ხელშეკრულებიდან საკუთარი სარგებლის მიღებისაგან, მეორე მეუღლის უფლებების და ინტერესების შელახვის ხარჯზე. ხელშეკრულება გულისხმობს მხარეთა მიერ პარიტეტულობის დაცვას და ერთმანეთის უფლებების პატივისცემას.[11]

        საქორწინო კონტრაქტის შედგენისას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს სხვადასხვა რელიგიის და ეროვნების ადამიანებს. ამგვარ ქორწინებაში დამატებითი სირთულედ შეიძლება იქცეს ეროვნული და რელიგიური თავისებურებებიც.

       თუკი საქორწინო ხელშეკრულებით დგინდება ქორწინების განმავლობაში შეძენილი ქონების რეჟიმი, მაშინ მეუღლეებს უფლება აქვთაირჩიონ  ან განცალკევებული საკუთრების ან წილობრივი საკუთრების რეჟიმი.

       თუ საქორწინო ხელშეკრულება თითოეული მეუღლისათვის ადგენს კანონით კუთვნილი ქონების განცალკევებული(ინდივიდუალური) საკუთრების უფლებით რეჟიმს, მაშინ მეუღლეებს უფლება აქვთ აირჩიონ თანასაკუთრების ან წილობრივი საკუთრების რეჟიმი.

       საქორწინო ხელშეკრულება შეიძლება დადებული იქნეს მეუღლეთა მომავალი ქონების მიმართაც, ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, ხელშეკრულების დებულელები მხოლოდ მაშინ წარმოიშობა როდესაც მეუღლეებს ექნებათ ხელშეკრულებაში გათვალისწინებული ქონება.

      ცხოვრებაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც ქორწინებას წინ უსწრებს მამაკაცის და ქალის ხანგძლივი ერთობლივი ფაქტობრივი თანაცხოვრება, რომლის განმავლობაში ისინი ახორციელებენ სახსრების დაბანდებას საერთო ქონებაში.მაგალითად; ერთ-ერთი ფაქტობრივი მეუღლე მეორეს გადასცემს ფულს აგარაკის ან ბინის შესაძენად, ამ შემთხვევაში საქორწინო ხელშეკრულების დადება მთელ ქორწინებამდელ ქონებაზე ან ცალკეულ ობიექტებზე თანასაკუთრების რეჟიმის გავრცელების პირობით, საიმედოდ დაიცავდა არამესაკუთრე მეუღლის ქონებრივ ინტერესებს. საპირისპიროდ ამის შეიძლება წარმოვიდგინოთ საქორწინო ხელშეკრულება, რომლის პირობების თანახმად, შემოსავალიც კი განცალკევებულობის რეჟიმს დაექვემდებარა. დასაშვებია მეუღლეთა ქონების სრული განცალკევებულობის რეჟიმის დადგენაც. მაგალითის სახით შეიძლება მოვიყვანილ იქნეს საგაზეთო პუბლიკაცია ლუჩიანო პავაროტის და მისი მეუღლის განქორწინების თაობაზე. უნდა ითქვას, რომ განქორწინებას არ მოჰყოლია სასამართლო დავა მეუღლეთა მიერ თანაცხოვრების. 36 წლის მანძილზე ერთობლივად დაგროვილი ქონების გაყოფა რადგანაც თავის დროზე დიდმა ტენორმა და მისმა მეუღლემ გააფორმეს კონტრაქტი ქონებაზე განცალკევებული საკუთრების რეჟიმის გავრცელების შესახებ.

საქორწინო ხელშეკრულება სამოქალაქო სამართლებრივი ხელშეკრულებაა, მიმართული მეუღლეთა ქონების სამართლებრივი რეჟიმის შესაცვლელად დადგენილ კანონთან შედარებით, ხელშეკრულების ამ ტიპის სპეციფიკურ თვისებებს განეკუთნება მისი სუბიექტური შემადგენლობა, რადგანაც საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმება შესაძლებელია როგორც ქორწინების რეგისტრაციამდე, ასევე ნებისმიერ დროს რეგისტრაციის შემდეგ. საქორწინო ხელშეკრულების სუბიექტები შეიძლება იყვნენ როგორც მეუღლეები, ასევე ის პირები რომელთაც განზრახული აქვთ ქორწინება.

     ამგვარად საქორწინო ხელშეკრულების დადება შეუძლიათ:

  ა) მეუღლეებს, ანუ რეგისტრირებულ ქონწინებაში მყოფ პირებს. ქორწინების რეგისტრაცია ხდება სამოქალაქო რეესტრის ორგანოში და გაფორმებულად ითვლება ქორწინების სახელმწიფო რეგისტრაციიდან (სამოქალაქო კოდექსის 1106 მუხლი)

      თეორიასა და პრაქტიკაში განსაკუთრებულ ინტერეს იწვევს საკითხი ფაქტობრივი საქორწინო ურთიერთობაში მყოფ პირთა მიერ საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმების შესახებ. ფაქტობრივ საქორწინო ხელშეკრულებებში მოიაზრება ოჯახური თანაცხოვრება ქორწინების დადგენილი წესით რეგისტრაციის გარეშე. ლ.რ. ნასიროვას აზრით , მეუღლეებს, რომლებიც ხანგძლივად იმყოფებიან ფაქტობრივ საქორწინო ურთიერთობებში, შეიძლება მიეკუთნოს ალიმენტის ან კანონიერი მემკვიდრეობის მიღების უფლება, ასევე შესაძლებელი უნდა იყოს ფაქტობრივ მეუღლეებისათვის საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმების უფლების მინიჭება. მათ შორის საერთო ქონებაზე მეუღლეთა თანასაკუთრების რეჟიმის გავრცელების პირობებით. [12]

ბ) საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმების შესაძლებლობა აქვთ მხოლოდ იმ პირებს რომლებსაც მომავალში შეუძლიათ გახდნენ მეუღლეები.

     როგორც ავღნიშნე, საქორწინო ხელშეკრულება სამოქალაქო -სამართლებრივი ხელშეკრულების ერთ-ერთი სახეობაა, მაგრამ სუბიექტების წრის შედარებისას, რომლებიც სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისად სამოქალაქო- სამართლებრივ გარიგებებს დებენ, სუბიექტთა იმ წრესთან, რომელთაც საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმების უფლება აქვთ, მნიშვნელოვანი განსხვავებები იჩენს თავს. საქორწინო ხელშეკრულების დადება შეუძლიათ მხოლოდ იმ მოქალაქეებს , რომელთაც შეუსრულდათ 18 წელი გამონაკლის შემთხვევებში დაქორწინება თექვსმეტი წლის ასაკიდანაც შეიძლება მშობლების ან სხვა კანონიერი წარმომადგენლების წინასწარი თანხმობით.

     თანხმობაზე მშობლების ან სხვა კანონიერი წარმომადგენლების უარის შემთხვევაში, პატივსადები მიზეზების არსებობისას, დასაქორწინებელ პირთა განცხადების საფუძველზე დაქორწინების ნებართვის გაცემა შეუძლია სასამართლოს.

      იმ შემთხვევაში როდესაც საქორწინო ხელშეკრულება იდება ქორწინების რეგისტრაციის შემდეგ ქორწინების ნებისმიერ პერიოდში იგი ძალაში შედის მისი დადების მომენტიდან.

      საქორწინო ხელშეკრულების საგანს წარმოადგენს არა ნებისმიერი სამართალურთიერთობები, რომლებიც მეუღლეთა შორის ქორწინებაში წარმოიშობა, არამედ, სახელდობრ მათი უფლებები და მოვალეობები ქონების მიმართ. სამოქალაქო კოდექსის 1158-ე მუხლში დადგენილი საერთო წესის თანახმად, მეუღლეთა მიერ ქორწინების განმავლობაში შეძენილი ნებისმიერი ქონება მათ თანასაკუთრებას წარმოადგენს.

     რადგან საქორწინო ხელშეკრულების ობიექტს ქონებრივი, ანუ ქონებასთან დაკავშირებით და ქონების გამო წარმოშობილი მეუღლეთა უფლებები და მოვალეუბები წარმოადგენენ,პირველ რიგში, აუცილებელია იმის დადგენა, თუ რა ქონებაზეა საუბარი.

     როგორც წესი, ქონებაში იგულისხმება ცალკეული ნივთი ან მათი ერთობლიობა ასევე არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე. მეუღლეთა ქონება შედგება მათ მიერ ქორწინების განმავლობაში შეძენილი და თითოეული მეუღლის კუთვნილი ქონებისაგან.

      კანონში ასევე გათვალისწინებულია სიტვაცია, როდესაც თითოეული მეუღლის ქონება მათ თანასაკუთრებად შეიძლება იქნეს აღიარებული. ეს შესაძლებელია, თუ დადგინდება, რომ ქორწინების პერიოდში მეუღლეთა საერთო ქონების ან ერთ-ერთი შრომის ხარჯზე განხორციელდა დაბანდებები, რომელთაც მნიშვნელოვნად გაზარდეს ამ ქონების ღირებულება.

     მეუღლეებს უფლება აქვთ საქორწინო ხელშეკრულებაში განსაზღვრონ თავისი უფლებები და მოვალეობები თითოეულის მიერ საოჯახო ხარჯების გაწევის წესის შესახებ; მათ აქვთ უფლება განსაზღვრონ ქონება, რომელიც განქორწინების შემთხვევაში გადაეცემათ თითოეულ მეუღლეს. ასევე მეუღლეებს უფლება აქვთ, ჩართონ საქორწინო ხელშეკრულებაში ნებისმიერი სხვა დებულება, რომელიც მეუღლეთა ქონებრივ ურთიერთობებს შეეხება.

    როგორც თემის დასაწყისში ვახსენე, რომ მეუღლეებს აქვთ უფლება თავად გადაწყვიტონ  ხელშეკრულებით გათვალისწინებული მოქმედებათა განხორციელება.

მეუღლეებს ან მომავალ მეუღლეებს უფლება აქვთ ხელშეკრულებაში დაარეგულირონ განქორწინების შემთხვევაში საგდომით სარგებლობის საკითხი, რომელიც კანონის თანახმად წარმოადგენს ერთ-ერთი მეუღლის საკუთრებას ან ისეთი ქირავნობის ხელშეკრულების ობიექტს, რომელიც ჯერ კიდევ ქორწინებამდე გაფორმდა.ორივე შემთხვევაში მეორე მეუღლეს აქვს მხოლოდ საცხოვრებელი სადგომით სარგებლობის მეორადი უფლება, დაფუძნებული ქორწინების რეგისტრაციაზე.ასე, რომ თუ მოცემული უფლების წარმოშობის საფუძველი ქორწინების რეგისტრაციაა, მისი შეწყვეტის საფუძველი განქორწინების რეგისტარცია იქნება.ამასთან დაკავშირებით საქორწინო ხელშეკრულებაში შეიძლება განისაზღვროს, რომ განქორწინების რეგისტრაციის მომენტიდან მეორე მეუღლეს უწყდება საცხოვრებელი სადგომით სარგებლობის უფლება. სამოქალაქო კანონმდებლობის შესაბამისად განსაზღრული პირობების დადგენილი წესით სრულქმედუნარიანად შეიძლება იყოს მიჩნეული მოქალაქე, რომელსაც თექვსმეტი წელი შეუსრულდა, მაგრამ ემანსიპაცია არ აისახება დაქორწინებისა და საქორწინო გარიგების დადების შესაძლებლობაზე. ჩემი აზრით არასრულწლოვანის ამ შემთხვევაში ემანსიპაცია თავის ჩარჩოებში უნდა ჯდებოდეს, ანუ უნდა გაისაზღვროს რამდენად მზადაა ფსიქოლოგიურად პიროვნება ქორწინებისთვის და რომ შემდგომ არ მოხდეს გაუთვალისწინებელი შედეგები რასაც განქორწინება ახლავს.

     საქორწინო ხელშეკრულება, როგორც წესი, უვადოა, მაგრამ შეთანხმება შეიძლება ვადიანი იყოს, ანუ განსაზღრული ვადით დაიდოს, მაგალითად: 10-20 წლით. საქორწინო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული უფლებებისა და მოვალეობების რაიმე ვადების დადგენისას, აუცოლებელია ამა თუ იმ უფლების სპეციფიკის გათვალისწინება ამიტომ საქორწინო ხელშეკრულებაში არ შეიძლება დადგენა იმისა, თუ მაგალითად:რაიმე ქონება ქმრის საკუთრებაში დაუშვათ ათი წლით გადადის მთავარი ის არის რომ რაიმე გზით არ შეიზღუდოს ქორწინებაში მყოფი მეუღლეთა უფლებები და ერეთ-ერთ მათგანს მიენიჭოს ისეთი უფლება, რომელიც შეზღუდავს მეორე მეუღლის უფლებას.

    გარიგება გადადების პირობით დადებულად ითვლება, თუ გარიგებით გათვალისწინებული უფლებებისა და მოვალეობების წარმოშობა დამოკიდებულია სამომავლო და უცნობ მოვლენაზე ან ისეთ მოვლენაზე, რომელიც უკვე დამდგარია, მაგრამ მხარეთათვის ჯერ კიდევ უცნობია(96-ე მუხლი) მაგალითად: საქორწინო ხელშეკრულებაში მეუღლეებმა მიუთითეს, რომ იმ შემთხვევაში, თუ მათ ვაჟი გაუჩნდებათ, ქორწინებისას შეძენილი ავტომანქანის საკუთრების უფლება ქორწინების პირველი ორი წლის განმავლობაში ცოლს გადაეცემა.

    საქორწინო ხელშეკრულებით არ შეიძლება მეუღლეთა პირადი არაქონებრივი უფლებებისა და ბავშვთა მიმართ მათი უფლებების და მოვალეობების რეგულირება, საქორწინო ხელშეკრულებას,როგორც სპეციალურ სუბიექტურ შემადგენლობის მქონე შეთანხმებას, შეუძლია მხოლოდ მეუღლეთა ქონებრივი ურთირეთობების განსაზღვრა და მასში არ უნდა შედიოდეს პირობები, რომელიც მესამე პირებს შეეხებათ. [13]

     საქორწინო ხელშეკრულებისადმი მიძღვნილ ნაშრომში, ს.ვ. კაირჟანოვა კანონმდებელს სთავაზობს საქორწინო ხელშეკრულების არსებულ ნორმაში მეუღლეთა პირადი არაქონებრივი ურთიერთობების რეგულირების საკითხის შეტანას.ს.კ.კაირჟანოვას აზრით, საქორწინო ხელშეკრულებაში აუცილებელია მეუღლეთა პირადი არაქონებრივი ურთიერთობების გათვალისწინება ისეთი წვრილმანების ჩათვლით, როგორიცაა ქმრის მოვალეობა ცოლს კვირაობით ლოგინში მიართვას საუზმე თვეში ერთხელ აჩუქოს წითელი ვარდების თაიგული ან ცოლის მოვალეობა, თვეში ერთხელ მოამზადოს ეროვნული კერძი, მოიწვიოს ქმრისთვის სასურველი სტუმარი. ამავე ავტორის აზრითმეუღლეთა შორის ინტიმური რეგულირების მიზნით საქორწინო ხელშეკრულების ტექსტში შესაძლებელია ისეთი პუნქტის შეტანა, რომელშიც დადგენილი იქნება სქესობრივი პირობები და ის, რომ მამაკაცების ფიზიოლოგია უფრო მეტად უნდა იყოს გათვალიწინებული ვიდრე ქალისა.

     ჩემი აზრით მიზანშეწონილია ღრმად ჩავწვდეთ საქორწინო ხელშეკრულების ინსტიტუტს ამისათვის საჭიროა, რომ შევეხოთ საქორწინო კონტრაქტის ამა თუ იმ განსაზღვრებას, ბათილობას შეწყვეთას, შეცვლას და ა.შ. წინამდებარე მიმოხილვაში მოკლედ იყო გადმოცემული ყველაფერი ამ საკიტხებთან დაკავშირებით ახლა კი ვრცლად განვიხილავ საქორწინო კონტრაქტის  ინსტიტუტს.

 

საქორწინო კონტრაქტის შინაარსი

საქორწინო კომტრაქტის ძირითად ნაწილს წარმოადგენს მისი შინაარსი. იგი შეიძლება შედგებოდეს რამოდენიმე ნაწილისაგან , ასე მაგალითად: კონტრაქტის ზოგად ნაწილში შეიძლება გადმოცემული იყოს საერთო ხასიათის ის დებულებები, რომლებიც განსაზღვრავენ საქორწინო კონტრაქტისა და მოქმედი საოჯახო კანონმდებლობის თანაფარდობის საკითხს. კონტრაქტის მონაწილე მხარეთა ვალდებულებებს ქორწინების შენარჩუნებისა და საოჯახო ურთიერთობათა განცალკევების სფეროში . განქორწინების შემთხვევისათვის თანაზიარი საკუთრების ობიექტზე ინდივიდუალური ქონების რეჟიმის დაწესებას, რაც განხილული მაქვს წინა  თემაში. განქორწინებაში თითოეული მეუღლის ბრალეულობის გათვალიწინებას და სხვა.აშშ-ს მაგალითზე დაყრდნობით , მიზანშეწონილად მიმაჩნია, რომ “ქართულისაქორწინო კონტრაქტის”ზოგადი ნაწილი მოიცავდეს დეკლარაციული ხასიათის განსაზღვრებებსა და დათქმებს, არგეთვე თეზისური ხასიათის იმფორმაციას, რომელთა მთავარი მიზანი და ამოცანა არის ოჯახის სიმტკიცის უზრუნველყოფის გზების და ხერხების ჩამონათვალი,აქცენტირება კი მათში უნდა ხდებოდეს მხარეთა სიყვარულის და სულიერ სიმტკიცეზე. ამ ნაწილში შესაძლებელია აღნიშნული იყოს, რომ მხარეებს შორის არსებობს სიყვარულის წმინდა გრძნობა, რომელიც განაპირობებს მათ სურვილს იყვნენ ერთად და შექმნან ოჯახი.

     საქორწინო ხელშეკრულების ძირითად ნაწილში შეიძლება განისაზღვროს მეუღლეთა ერთად ცხოვრების პერიოდში შეძენილი ქონების ცალკეული სახეების სამართლებრივი რეჟიმი, კონტრაქტში შეიძლება გათვალიწინებულ იქნას დამატებითი პირობები, მოქმედი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1176-ე მუხლიეძღვნება საქორწინო კონტრაქტის შინაარს. ზემოაღნიშნული მუხლის თანახმად, საქორწინო კონტრაქტი შეიძლება დაიდოს როგორც უკვე არსებულ, ისე მომავალში შეძენილ ქონებაზე; საქორწინო კონტრაქტით მეუღლეებს შეუძლიათ შეცვალონ მეუღლეთა საერთო საკუთრების კანონით დადგენილი წესი; მეუღლეებს შეუძლიათ გააერთიანონ მთელი თავიანთი ქონება , რომელშიც ჩაირიცხება ქორწინების განმავლობაში შეძენილი ქონებაც.

     საქორწინო კონტრაქტის საფუძველზე, მეუღლეებმა შეიძლება გააერთიანონ მთელი თავიანთი ქონება. ასეთ ქონებაში ჩაირიცხება არა მარტო ინდივიდუალური საკუთრება , არამედ საერთო-თანაზიარი საკუთრებაც. შესაძლებელია არა მთელი ქონების, ინდივიდუალური და თანაზიარი საკუთრების მხოლოდ ნაწილის გაერთიანება. დანარჩენი ნაწილი კი შეინაჩუნებს მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, მისთვის დადგენილ სამართლებრივ რეჟიმს.

     საქორწინო კონტრაქტი შეიძლება ითვალისწინებდეს მხარეთა შემოსავლებში მონაწილეობის შესაძლებლობასაც. მაგალითად, ერთი მეუღლე კონტრაქტით იღებდეს ვალდებულებას სამეწარმეო საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლის ნახევარი გადასცეს მეორე მეუღლეს, ხოლო მეორე მეუღლე იღებდეს ვალდებულებას მის მიერ მიღებული დივიდენდების მეუღლისათვის გადაცემის შესახებ.

             ქართული საქოგადოების სოციალურ-ფსიქოლოგიური დამოკიდებულების პრობლემა საქორწინო კონტრაქტისადმი

ცნობილია, რომ სახელმწიფოში მოქმედი სამართლებლივი სისტემა და შესაბამისად ნორმატიული ბაზა, შეძლებისდაგვარად ადეკვატური უნდა იყოს საზოგადოებაში არსებულ ურთიერთობებთან და ამავდროულად ასრულებდეს საზოგადოების ერთგვარ ”დაკვეთას” სახელმწიფო ინტერესზე დაყრდნობით. ნორმატიული აქტების სისტემა თავის მხრივ შესაძლებელია ან პასუხობდეს ადეკვატურობის ამ პარამეტრს ან არა. უკანასკნელის შემთხვევაში, შესაძლებელია იგი უსწრებდეს ან ჩამორჩებოდეს ”საზოგადოებრივ დაკვეთას”.

განსახილველ საკითხთან მიმართებაში, ცივილისტები და კანონმდებელი წინდახედული აღმოჩნდა და იმ დროისათვის მიუხედავად ”საზოგადოებრივი დაკვეთის” სიმცირისა განამტკიცა საკანონმდებლო დონეზე ისსამართალმდგომარეობანი, რომელთა არსებობის ”საზოგადოებრივი დაკვეთა” დღითიდღე მატულობს.

დამოუკიდებელი სახელმწიფოების თანამეგობრობის ფარგლებში პრაქტიკულად ყველა

ქვეყნის სამოქალაქო თუ საოჯახო კოდექსებში, რომლებიც იცნობენ საქორწინო კონტრაქტის ინსტიტუტს შეიმჩნევა ბევრი საერთო პრინციპი და სამართალმდგომარეობანი.

ერთ-ერთი ფუძემდებლური პრინციპი გახლავთ ის, რომ საქორწინო კონტრაქტის მეოხებით, მეუღლეებს შეუძლიათ განსაზღვრონ და დაარეგულირონ მხოლოდ ქონებრივი ხასიათის ურთიერთობანი, ხოლო არაქონებრივი ხასიათის ურთიერთობების რეგულირება და მასთან დაკავშირებული დებულებების განსაზღვრა კონტრაქტში ერთი შეხედვით დაუშვებელია.

კანონმდებლები ამ პრინციპის შემუშავება/დამკვიდრებისას ხელმძღვანელობდნენ დებულებით, რომ კონტრაქტი შესაძლოა შეიცავდეს მხოლოდ იმ სამართალმდგომარეობებს, რომლებიც უზრუნველყოფილია სასარჩელო დაცვით. ნორმატიულ აქტებში ჩაიდო დებულება__,,მეუღლეებს შეუძლიათ დადონ საქორწინო ხელშეკრულება, რომლითაც განისაზღვრება მათი ქონებრივი უფლებები და მოვალეობები, როგორც ქორწინების განმავლობაში ისე განქორწინებისას (მაგ. იხ. სსკ 1172-ე მუხლი).

წინააღმდეგობაში მოდის სსკ 1173-ე მუხლთან, რომელშიც ნათქვამია – ”საქორწინო კონტრაქტი შეიძლება დაიდოს, როგორც ქორწინების რეგისტრაციამდე, ისე რეგისტრაციის შემდეგ ნებისმიერ დროს”. სსკ 1172-ე მუხლმა, რომელმაც საერთო წესის თანახმად, როგორც ინსტიტუტში შემავალმა პირველმა ნორმამ უნდა განსაზღვროს ცნება, საუბრობს მხოლოდ ”მეუღლეთა უფლებაზე დადონ საქორწინო კონტრაქტი”. ვფიქრობ, რომ აღნიშნულ სამართლის ნორმაში აუცილებლად უნდა ჩაემატოს – ”დასაქორწინებელ პირებს ან…”. ამ შემთხვევაში აღნიშნული სამართლის ნორმა იქნება სამართლებლივად გამართული).

     საქართველოში ბევრი პრაქტიკოსი იურისტი განმარტავს, რომ თითქოს და დასაქორწინებელ

პირებს ან მეუღლეებს ამ ნორმის საფუძველზე ერთმევათ უფლება კონტრაქტში განსაზღვრონ არაქონებრივი ხასიათის უფლებები და მოვალეობები, რაც ვფიქრობ, მოკლებულია სამართლებლივ საფუძველს. მართალია მაგ.: საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში მეუღლეთა საკონტრაქტო ურთიერთობები რეგლამენტირებულია მხოლოდ ათი მუხლით, მაგრამ სამოქალაქო სამართლის პრინციპები და მთელი რიგი სამართლის ნორმათა ანალიზი და მათი შეჯერება გვაძლევს არც თუ ისე მწირე შესაძლებლობებს.

    ცნობილია, რომ საქართველოს კერძო სამართალი იყენებს და ეყრდნობა პრინციპს, ”რაც კანონით პირდაპირ აკრძალული არ არის – ნებადართულია”. სსკ-ს ზემონახსენები 1172-ე მუხლი მოთხოვნის სავალდებულო ძალის მიხედვით არის დისპოზიციური. ხოლო მისი დისპოზოცია – აღმჭურველი, ანუ ფორმულირებული, როგორც პირის უფლებამოსილება ამა თუ იმ მოქმედების შესრულებისა. რაც შეეხება აკრძალვას, სსკ-ს 1179-ე მუხლი დაუშვებლად მიიჩნევს საქორწინო კონტრაქტით მეუღლეთა ურთიერთრჩენის მოვალეობის, მშობლების უფლება-მოვალეობების შვილების მიმართ, საალიმენტო მოვალეობებისა და დავის შემთხვევაში სასამართლოში მიმართვის უფლების შეცვლას (შეზღუდვას). აღნიშნული სამართლის ნორმის დისპოზოცია მასში გამოხატული ქცევის წესის ფორმის მიხედვით არის ამკრძალავი.

საყურადღებოა, რომ მოქმედი კანონმდებლობით, მეუღლეებს უფლება აქვთ მონაწილეობა მიიღონ ნებისმიერი სახის გარიგებებში, რომლებიც არ არის აკრძალული მოქმედი კანონმდებლობით. ამგვარად, ზემომოყვანილ მდგომარეობათა შეჯერების საფუძველზე საქორწინო კონტრაქტის მხარეებს აქვთ სრული შესაძლებლობა შეთანხმდნენ არა მხოლოდ ქონებრივ უფლებებზე და მოვალეობებზე, არამედ არაქონებრივზეც. სხვა საკითხია დავის არსებობის შემთხვევაში სასამართლოს პოზიცია დარღვეულ უფლებასთან დაკავშირებით კერძო საკუთრების პრინციპების განმტკიცებამ ხელი შეუწყო საქორწინო კონტრაქტის დამკვიდრების საკითხს. ”საბჭოური” სისტემის დროს მეუღლეებს შორის ქონებრივი ურთიერთობის საკონტრაქტო წესით რეგულირება პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო.

რა არის პრობლემა ამ ხელშეკრულებით არ სარგებლობის? პირველ რიგში შეძლება ვთქვათ რომ ეს არის საზოგადოების მიდგომა ამ ინსტიტუსი მიმართ, ანუ უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ საზოგადოების აზროვნება და ფიქრი ამ ხელშეკრულების რაობაზე, თუ რა დადებითი და უარყოფითი მხარე შესაძლოა ქონდეს საქორწინო კონტრაქტს.

ამის შემდგომ საზოგადოება რომელიც ცხოვრობს ტრადიციების გარემოცვაში მათვის მიუღებელია რომ გააფორმონ საქორწინო კონტრაქტი ანდა იფიქრონ მის დადებაზე, სწორედაც რომ ეს პრობლემური მიდგომა ამ ინსტიტუტის მიმართ ასახვას პოულობს საქორწინო ხელსეკრულებათა გაფორმების სტატისტიკაში.

საზოგადოებამ უნდა გაათვიცნობიეროს თუ რას წარმოადგენს თავად საქორწინო კონტრაქტი და რა სარგებელი უნდა მოუტანოთ მათ შემდგომ სწორედ ამისთვისაა საჭირო,რომ თავად საქორწინო კონტრაქტი წარმოჩენილ იქნას  დადებით ფენომენად რაზეც კანონმდებელმა უნდა იზრუნოს.

დასკვნა და პირადი მოსაზრებები

სტატიის საბოლოო შეფასებისთვის, უნდა გავაკეთოთ ერთგვარი რეზიუმე. რა შეიძლება ითქვას, დამატებით, თუ მასთან დაკავშირებით ვფიქრობ, რომ განხილულ თემაში წარმოვაჩინე საქორწინო კონტრაქტის მნიშვნელოვანი გარემოებები.

     შეიძლება იმის თქმაც, რომ საქორწინო კონტრაქტი ამა თუ იმ ქვეყნისათვის არაა მისაღები, მაგრამ ჩვენ ხომ ზოგადად ვსაუბრობთ ამ ინსტიტუტზე, ამიტომაც არ უნდა ამოვიდეთ ამა თუ იმ ქვეყნის ტრადიციებიდან. ეს ისეთივე ხელშეკრულებაა როგორსაც ჩვეულებრივი ფიზიკური და იურიდიული პირები ითვალისწინებენ უფლება მოვალეობებს, ერთი განსხვავებით, ამ ხელშეკრულებაში მონაწილეობს ცოლ-ქმარი და უფლება მოვალეობებიც პირად ურთიერთობის საკითხებს შეეხება.

   ბევრი უცხოელი იურისტი დადებითად ეკიდება საქორწინო კონტრაქტის ინსტიტუტს, ვინაიდან მათი ხედვით, აღნიშნული საშვალებას იძლევა სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობების ფართო არეალში გაშლას რაც საქორწინო კონტრაქტით სრულდება.

  XXI-ე საუკუნეში უკვე ფართო ასპარეზი დაეთმო საქორწინო კონტრაქტს, ვინაიდან მაღალი ეკონომიკური დონის ქვეყნებში, არანაირ პრობლემას არ წარმოადგენს , ის რომ მეუღლეებმა უკვე არსებული და მომავალი ქონება გაიყონ თანაბრად ან და განსხვავებული წილობრივი რეჟიმით.

  ვფიქრობ, ჩვენს ქვეყანაში აღნიშნული ინსტიტუტის განვითარება მნიშვნელოვან ბიძგს მისცემს მეუღლეთა შემდგომ ცხოვრების გაგძელებას. საქართველოში ჯერ-ჯერობით არ  იგძნობა სანდოობა ამ ხელშეკრულების მიმართ, ვინაიდა მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი დაკავებულია სულ სხვა საფიქრალით: სოციალური პრობლემა, პირადი პრობლემა და სხვა. ამიტომაც ძნელია, რომ განვითარებად ქვეყანას მოვთხოვოთ რაც შეიძლება მეტი და მეტი ხელშეკრულების გაფორმება.

  შეიძლება დაისვას კითხვა, რატომ არ შეიძლება რომ მეუღლეები კონტრაქტის გარეშე შეთანხმდენ განქორწინების შემთხვევაში ქონების გაყოფის შესახებ. თუ მეუღლეთა ცხოვრება გრძელდება დიდხანს პატიოსნად, და არავითარი ცუდი ყოფის პირობებში, რატომ არ შეიძლება რომ მათ ეს ქონება ხელშეკრულების გარეშე გაიყონ, მაგრამ პრობლემა ის არის , რომ განქორწინების შემდგომ შესაძლებელია, მეუღლეებმა უარყონ ადრე დადებული ზეპირი ხელშეკრულება, ამისგან დასაცავად კი ერთადერთი  გამოსავალი წერილობითი ხელშეკრულებაა, რათა დადასტურდეს მათი უფლება- მოვალეობები.

  წარსულა ცხოვრებამ და დღევანდელმა ყოფამ გვიჩვენა, რომ საქორწინო ხელშეკრულება განვითარების მნიშვნელოვან გზას ადგას არ იქმნება იმის ბარიერები, რომ შეფერხდეს ამა თუ იმ ქვეყანაში საქორწინო კონტრაქტის დადება.

იმისათვის რომ საქორწინო კონტრაქტი განვითარდეს საქართველოში, ამისათვის მას უნდა ქონდეს საზოგადოების მაღალი სოციალური დონე, რაც სამწუხაროდ არაა ჩვენს ქვეყანაშჳ. ამ პრობლემის გადაჯრის შემდგომ შეიძლება იმაზე საუბარი რომ საქოორწინო კონტრაქტის დადება გახშირდეს მოქალაქეთა შორის. ამიტომაცაა, რომ განქორწინების შემდგომა მეუღლეები მიმართავენ გამუდმებულ პირად დაპიეისპირებას ქონებასთან და სხვა ფასეულებებთან დაკავშირებით.

   პრობლემური საკითხს რაც შეეხება ,ესაა  საქორწინო კონტრაქტის წარმოჩენა მენტალურ ფენომენად. სამართლებრივ-აგრეთვე საქართველოში საქორწინო კონტრაქტის გამოყენების სიმცირის მ მიზეზები.

    ყოველივე აღნიშნული პრობლემის გადაჭრა შესაძლებელია იმით, რომ  წარმოჩენილ იქნეს საქორწინო კონტრაქტის ზემოთ ჩამოთვლილი პირობები რის შემდეგაც შესაძლებელი იქნება ვიფიქროთ  საზოგადოების

სამართლებრივი კუთხით და კონკრეტულად საქორწინო ხელშეკრულებით წარმოშობილ პრობლემათა გადაწყვეტის გზებზე.

    კანონმდებელმა უნდა ჩამოაყალიბოს საქორწინო კონტრაქტის ბუნება ისეთი ფორმით რომ შესაძლებლობა მიეცეს საზოგადოებას აღიქვას მისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები რაც შემდგომ მის განვითარებას შეუწყობს ხელს,. სოციალუ-ფსიქოლოგიური დამოკიდებულების გაღმავება აღნიშნული ხელშეკრულებისადმი ყოველივე ზემოთ ხსენებული პრობლემის გადაჭრის შემდგომ აშკარად დადებითი იქნება.

     ხშირ შემთხვევაში საზოგადოებამ არ იცის საერთოდ არსებობს თუ არა აღნიშნული ინსტიტუტი ამიტომაც ვერ მიმართავენ ისინი ხელშეკრულების ფორმით დამარეგულირებელ ნორმებს და იქმნება გაუთავებელი დავა მათ შორის.

    საქართველოშიც იმიტომაა ასეთი პასიურობა საქორწინო ხელშეკრულების გამოყენების მიმართ ვინაიდან მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა არც კი იცის თუ არსებობს თუ არა ეს ნორმები სამართალში ანუ ჩვენს ყვეყანაში ზოგმა კი იცის მარა მათი დამოკიდებულება შეიძლება ითქვას მერყევია სურთ ისარგებლონ მაგრამ ბოლომდე არ აქვთ ნდობა , სწორედაც დასმული პრობლემის გადაჭრამ ხელი უნდა შეუწყოს საზოგადოების დამოკიდებულებას საქორწინო ხელშეკრულებისადმი.

    და ბოლოს საქორწინო ხელშეკრულების როლი აშკარაა თუ რა მნიშვნელობანი სიკეთის მოტანა შეუძლია მას პირისათვის ერთგვარად წინასწარ დაზღვევის საშუალებაა მაგრა ამ შემთხვევაში დამზღვევიც და მზღვეველიც  თავად არის.

                                                                                                                                         ოთარ ჯახველაძე

გამოყენებული ლიტერატურა

1)                   რ. შენგელია ( საოჯახო სამართლის კომენტარი) 1999წ გვ.3-6

2)                   ივ. ჯავახიშვილი (ქართული სამართლის ისტორია) თხზ.ტ6 გვ 153

3)                   ივ. ჯავახიშვილი ტ6 გვ.144-146 თბ.1982

4)                   გ.ნადარეიშვილი (ძცელი ქართული საოჯახო სამართალი)თბ. 1996

გვ.20

5)                   ჟურნალი “სამართალი” 2000 NID 11-12

6)                   ივ.,ჯავახიშვილი თხზ. ტ6 გვ.265

7)                   გიორგი ნადარეიშვილი (ძველი საოჯახო სამართალი)

8)                   Чефранова Е. А. Имушественные отношения в Российской семье, М.,

1997, ст. 52;

Гонголо Е. М., Крашенников П. В., Брачный Договор, 2002, ст. 6-7;

Игнатенко А., Скрыпников Н, Брачный Договор. законный режим

имушество супругов, М. 1997, ст. 38;

Бондов С.Н., Брачный договор, М., 2001, ст. 3

9)                   შალვა ჩიკვაშვილი, საოჯახო სამართალი, თბილისის, მე-4

გამომცემლობა, 2004, გვ. 183.

10)               Максимович Л. Б., Брачный Договор в Росийском праве, 2003, ст. 56.

11)               Традниня в Российском семье, 1947, ст. 26-29

12)               Насынова Л. Р., Брачный контракт в книге «Договор в гражданском

правде проблемы теории и практики», Алмааты, 2000, ст, 136.

13)               Игнатенко А., Скрышников Н., Брачный договор. Законный режим

имушество супругов, 1997, с. 39.

14)               Каиржанова С. Е. Проблемы брачного договора, в книге «Договор в

гражданском правде: проблемы теориии практики», Алмааты, 2003. том 1., ст, 142-143.

15)               Гражданское прадо М., 2001, с. 86.

Максимович Л. Б. Брачный договор в Российском правде. М., 2003, ст. 104

16       გიორგი თუმანიშვილი „საქორწინო კონტრაქტი“

---

.

 

უფლების დაცვის პრევენციული საშუალებები ადმინისტრაციულ სამართალში

უფლების დაცვის პრევენციული საშუალებები ადმინისტრაციულ სამართალში

„მართლმსაჯულების უზენაესი მიზანია სამართლის იდეით ჩაანაცვლოს  მთავრობის ძალადობის იდეა, სამართლებრივი ზღვარი გაავლოს მთავრობასა და მის მიერ ძალის შესაძლო გამოყენებას შორის“

 

     თანამედროვე მსოფლიოში არსებული ნებისმიერი სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნდამენტური მიზანი ინდივიდის კეთილდღეობისა და ინტერესების დაცვაა. განვითარების თანამედროვე ეტაპზე ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები უზენაეს ფასეულობებად გვევლინება.  გამომდინარე აქედან, სამართლებრივი სისტემის მთავარ ფუნქციას სწორედ პირის უფლებების დაცვის რეალური გარანტიების განსაზღვრა და დარღვეული უფლების ეფექტურად და სწრაფად აღდგენის უზრუნველყოფა წარმოადგენს.

     ისევე როგორც სამართლის სხვა დარგები, მათ შორის ადმინისტრაციული სამართალიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ადამიანის კანონიერი ინტერესებისა და უფლებების დაცვის სფეროში. სწორედ ამიტომ, იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს პირის უფლებების ფაქტობრივი რეალიზაციის სრულყოფა, ადმინისტრაციული სამართალი ითვალისწინებს როგორც უფლების დაცვის რეპრესიულ, ასევე უფლების დაცვის პრევენციულ საშუალებებს. აღნიშნული რეგულაცია მაქსიმალურად შეესაბამება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მოთხოვნას და ამავდროულად დადგენილ კონსტიტუციურ გარანტიებს.

        წინამდებარე ნაშრომის მთავარ მიზანს წარმოადგენს  ქართულ ადმინისტრაციულ სამართალში არსებული უფლების დაცვის პრევენციული საშუალებების მთავარი ფუნქციებისა და მათთვის დამახასიათებელი ძირითადი თავისებურებების   განხილვა. ასევე დადგენა იმისა, თუ მოცემული რეგულირებით რეალურად რამდენად არის უზრუნველყოფილი პირის უფლების ფაქტობრივი დაცვა. გარდა ამისა, გერმანიის ადმინისტრაციულ კანონმდებლობაში არსებულ უფლების დაცვის პრევენციულ საშუალებებთან შედარებით-სამართლებრივი ანალიზის საფუძველზე  მათ შორის არსებული მსგავსება-განსხვავებების წარმოჩენა.

1. 2.    უფლების დაცვის პრევენციული საშუალებების ძირითადი ფუნქცია

 

    ინდივიდის უფლების ეფექტური დაცვა უფლების დაცვის რეპრესიულ საშუალებებთან ერთად მოიცავს უფლების დაცვის დროებითი საშუალებების არსებობას, რომელსაც განეკუთვნება სწორედ უფლების დაცვის  პრევენციული საშუალებები.

   უფლების დაცვის წინასწარი საშუალების მთავარი მიზანი დაინტერესებული მხარისათვის იმგვარი შესაძლებლობის მიცემაა, რომლითაც მას საკუთარი ინტერესების დაცვა ადმინისტრაციული წარმოების ან ადმინისტრაციული სამართალწარმოების დამთავრებამდე შეეძლება, მაშასადამე, უფლების დაცვის პრევენციულ საშუალებებს აქვთ დარღვეული უფლების აღდგენის დაცვის წინასწარი უზრუნველყოფის, გარანტიის  ფუნქცია.

   მაგალითის სახით შეგვიძლია განვიხილოთ: ადმინისტრაციულ ორგანოს აქვს  უფლებამოსილება იმისა, რომ აღასრულოს გამოცემული ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით გათვალისწინებული კონკრეტული ღონისძიება, მიუხედავად აღნიშნული ღონისძიების კანონიერებისა თუ უკანონობისა. იმ შემთხვევაში, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანო განახორციელებს მოქმედებას  ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის საფუძველზე, მაგალითად გადასცემს აუქციონის შედეგად გაყიდულ ნივთს კონკრეტულ პირს, რა უნდა ჰქნას დაინტერესებულმა პირმა, რომელიც მიიჩნევს, რომ მოხდა აუქციონის კანონით დადგენილი ნორმების დარღვევით ჩატარება, რითაც მისი ინტერესი არსებითად შეილახა? აღნიშნული ქმედების განხორცილების შემდგომ _ ვთქვათ კონკრეტული ნივთის სხვა პირზე გადაცემის შემდგომ, მას ხომ აღარ ექნება რეალური შესაძლებლობა, მისი საჩივრის თუ სარჩელის დაკმაყოფილების მიუხედავად მიაღწიოს სასურველ შედეგს? სწორედ გამომდინარე იქიდან, რომ ინდივიდი ადმინისტრაციულ საჩივარზე-სარჩელზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე  არ დადგეს არასასურველი ფაქტების წინაშე და, შესაბამისად, არ დაეკარგოს ინტერესი მომავალში მის მიერ მოთხოვნილი კონკრეტული მმართველობითი ღონისძიების ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან განხორციელება-არგანხორციელებისა, ადმინისტრაციული სამართალი ადგენს უფლების დაცვის პრევენციულ საშუალებებს.

    ამავდროულად, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლოს კონტროლი ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებებზე თუ შიდა ადმინისტრაციული კონტროლი არაეფექტური იქნებოდა, პირს რომ არ ჰქონდეს უფლების პრევენციული დაცვის საშუალებების გამოყენების შესაძლებლობა, რადგან ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობის კონტროლის ძირითადი მიზანი სწორედ ინდივიდის ინტერესებს ემსახურება. პირის კანონიერი ინტერესის დაცვა კი ეფექტურად მხოლოდ მისი დროული და არა დაგვიანებული დაცვის შედეგად იქნება შესაძლებელი.

      სწორედ, გამომდინარე ზემოთქმულიდან, ადმინისტრაციულ სამართალში არსებობს უფლების დაცვის სუსპენზიური ეფექტი, რომელიც გულისხმობს გასაჩივრებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედების ავტომატურ შეჩერებას და დროებითი განჩინება, რომელიც არა ავტომატურად, არამედ მხოლოდ  სასამართლოს მიერ პირის შუამდგომლობის საფუძველზე და არსებული მდგომარეობის შენარჩუნების ან სამართლებრივი ურთიერთობის წინასწარ დროებითი მოწესრიგების მიზნით გამოიცემა.

1. 3.    სუსპენზიური ეფექტი

     თავდაპირველად განვიხილოთ უფლების დაცვის პრევენციული საშუალება  _ სუსპენზიური ეფექტი (Die aufschiebende Wirkung), რომლის მეშვეობითაც ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედება დროებით ჩერდება. კერძოდ, გასაჩივრების შემდგომ საჩივარზე ადმინისტრაციული წარმოების დასრულებამდე ან სასამართლოს მიერ  სარჩელის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გაუქმების   თაობაზე (სასკ. მუხ.22)  საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე. მაშასადამე, სუსპენზიური ეფექტი მოქმედებს როგორც საჩივარზე ადმინისტრაციული წარმოებისას, კერძოდ სზაკ-ის 184-ე მუხლის საფუძველზე, ასევე  სასამართლოში სარჩელის განხილვისას, კერძოდ სასკ-ის 29-ე მუხლის საფუძველზე  და ამავდროულად მისი მოქმედების აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის არსებობა.

3.1. ადმინისტრაციული გასაჩივრების სუსპენზიური ეფექტი

    სზაკ-ის  184-ე მუხლის სათაურიდან გამომდინარე ადმინისტრაციული საჩივრის ადმინისტრაციულ ორგანოში წარდგენისას ჩერდება გასაჩივრებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედება. ჩნდება კითხვა: შესაძლებელია შეჩერდეს მხოლოდ ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის თუ ნორმატიულ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედებაც? ნორმის აღნიშნულ მითითებას ავტორები რედაქციულ ხარვეზად მიიჩნევენ, გამომდინარე იქიდან, რომ ნორმატიული აქტის მოქმედება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ კანონით“ დადგენილი წესით ჩერდება.

    მაშასადამე, ადმინისტრაციული გასაჩივრების დროს ავტომატურად ჩერდება  ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედება და ეს არ არის დამოკიდებული ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებაზე. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ სუსპენზიური ეფექტი მოქმედებას იწყებს ადმინისტრაციული საჩივრის რეგისტრაციის მომენტიდან.

    სზაკ-ის 184-ე მუხლის მე-2 პუნქტი შეიცავს ჩამონათვალს იმ შემთხვევებისა, რომლის არსებობის დროსაც გასაჩივრების სუსპენზიური ეფექტი არ მოქმედებს, გამომდინარე იქიდან, რომ საჯარო და კერძო ინტერესთა კონფლიქტთან გვაქვს საქმე და ამ  შემთხვევებში აქტის აღსრულებაზე საჯარო ინტერესი  კერძო ინტერესთან შედარებით ბევრად მეტია. თუმცა, მიუხედავად ამისა, სზაკ-ის 184-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად პირს მაინც რჩება უფლება ასეთ შემთხვევებში სასამართლოს გზით მოითხოვოს უფლების დაცვის პრევენციული მექანიზმის ამოქმედება.

    რა ხდება მაშინ, როდესაც სახეზეა ორმაგი მოქმედების ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი (Verwaltungsakt mit Doppelwirkung)?  იმ შემთხვევაში, როდესაც ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს სხვადასხვა პირისათვის ერთდროულად აღმჭურველი და შემზღუდველი ხასიათი აქვს, ჩერდება მხოლოდ აქტის შემზღუდველი_ამკრძალავი ნაწილი,  ხოლო როდესაც აღნიშნულის განსაზღვრა ვერ ხერხდება აქტის მოქმედება საერთოდ არ შეჩერდება. თუ ავტომატური შეჩერების შედეგად მეორე მხარეს მდგომ პირს, რომლის მიმართაც ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი აღმჭურველია, საკუთარი უფლების რეალიზების საშუალება არ მიეცემა, ვერ იქნება უზრუნველყოფილი გასაჩივრების სუსპენზიური ეფექტის მთავარი მიზანი _ ინდივიდის ინტერესების ეფექტური დაცვა.

3.2  სუსპენზიური ეფექტი ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში

   განსხვავებით სამოქალაქო სამართალწარმოებისგან, ადმინისტრაციული სამართალწარმოების დროს, ადმინისტრაციული სარჩელის უზრუნველყოფა ავტომატურად, მხარის შუამდგომლობისა გარეშე და მოსამართლის ნებისაგან გამოუკიდებლად ხდება. კერძოდ, სასკ-ის 29-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად ჩერდება გასაჩივრებული აქტის მოქმედება. საჩივარზე ადმინისტრაციული წარმოებისას სუსპენზიური ეფექტის ამოქმედებასთან დაკავშირებით ადმინისტრაციული ორგანო იღებს ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს, ადმინისტრაციული სამართალწარმოების დროს კი სასამართლო იღებს განჩინებას ადმინისტრაციული სარჩელის წარმოებაში მიღების შესახებ. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სუსპენზიური ეფექტი შესაძლებელია ამოქმედდეს სარჩელის აღძვრამდეც და არა მხოლოდ სარჩელის აღძვრის შემდგომ, გამომდინარე სასკ-ის 29-ე მუხლის მე-5 პუნქტიდან, თუმცა ამ შემთხვევაში აქტის მოქმედების შეჩერება ხდება მხოლოდ მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე.

  ისევე, როგორც სზაკ-ის 184-ე მუხლი ასევე სასკ-ის 29-ე მუხლიც შეიცავს გამონაკლის შემთხვევებს, როდესაც აქტის მოქმედება ავტომატურად არ ჩერდება. თუმცა სასკ-ის 29-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ჩამონათვალი სზაკ-ის 184-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ჩამონათვალთან შედარებით განსხვავებულია. მაგ. იგი არ შეიცავს სზაკ-ის 184-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ დანაწესს, ხოლო თავის მხრივ 184-ე მუხლში არ გვხვდება სასკ-ის 29-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ა“, „ე“, და „ვ“ პუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევები. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ „ვ“ ქვეპუნქტი უმჯობესი იქნებოდა, რომ მუხლის ცალკე ნაწილით გათვალისწინებულიყო, გამომდინარე იქიდან, რომ იგი შეიცავს დანაწესს, რომელიც უფრო ფართო მნიშვნელობისაა, ვიდრე სხვა ქვეპუნქტებში მოცემული შემთხვევები. კერძოდ, ადმინისტრაციული აქტის მოქმედება არ შეჩერდება თუ ეს გათვალისწინებულია კანონით. მაგალითის სახით შეგვიძლია მოვიყვანოთ „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 127-ე მუხლი, რომლის თანახმადაც,  სამსახურიდან გათავისუფლების შესახებ ადმინისტრაციული აქტის თაობაზე პირის მიერ სარჩელის წარდგენა არ იწვევს სადავო აქტის მოქმედების შეჩერებას, ასევე საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ 68-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად, ეროვნული ბანკის ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრების შემთხვევაში, დაუშვებელია ამ აქტის მოქმედების შეჩერება საქმეზე საბოლოო დასაწყვეტილების გამოტანამდე, თუ ეროვნული ბანკი არ მიიღებს სხვაგვარ გადაწყვეტილებას.

   აუცილებელია აღინიშნოს, რომ მოცემული გამონაკლისი შემთხვევების არსებობა კერძო ინტერესთან შედარებით საჯარო ინტერესის უპირატესობით არის განპირობებული და რაც მთავარია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა მოხდეს პროპორციულობის სწორი განსაზღვრა.

  სასკ-ის 29-ე მუხლის მე-3 პუქტის მიხედვით მხარეს შუამდგომლობის საფუძველზე შეუძლია გამონაკლის შემთხვევებშიც მოითხოვოს სუსპენზიური ეფექტის ამოქმედება. რის საფუძველზე იღებს სასამართლო ამ შემთხვევაში გადაწყვეტილებას? რით უნდა იხელმძღვანელოს მოსამართლემ? მოსამართლემ უნდა იმოქმედოს სარჩელის დაკმაყოფილების პერსპექტიულობის გათვალისწინებით, თუმცა ძნელია დადგენა იმისა, თუ როგორ ხდება „პერსპექტიულობის“ შემოწმება. სავარაუდოდ, მოსამართლე შუამდგომლობის განხილვისას მოქმედებს ვარაუდის ფარგლებში. წინააღმდეგ შემთხვევაში მოხდებოდა სარჩელის დასაშვებობის ეტაპზე მისი დასაბუთებულობის შემოწმება, რაც ყოვლად დაუშვებელია. აქ ისეთ შემთხვევებთან გვაქვს საქმე, როდესაც მოსამართლეს კონკრეტული ფაქტობრივი თუ სამართლებრივი გარემოებებიდან გამომდინარე ეძლევა შესაძლებლობა ალბათობის მაღალი ხარისხით ივარაუდოს, რომ განსახილველი ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი პირის მიმართ აშკარად უკანონოა ან პირიქით. მოსამართლე ახდენს საჯარო და კერძო ინტერესების შედარებას და ხელმძღვანელობს იმის მიხედვით, რომელიც კონკრეტულ შემთხვევაში უფრო მეტია. რაც შეეხება ამავე მუხლის მე-4 ნაწილს, ამ შემთხვევაში სასამართლოს მიერ მხარის კერძო ინტერესზე ხდება ორიენტირება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მე-4 ნაწილსა და ამავე მუხლის მე-9 ნაწილს შორის მიმართებასთან დაკავშირებით პრაქტიკაში აზრთა სხვადასხვაობა იყო, კერძოდ გაურკვეველი იყო საკითხი, რომ შუამდგომლობით თუ კერძო საჩივრით უნდა მიემართა პირს სასამართლოსთვის სუსპენზიური ეფექტის შეჩერების მოთხოვნით. საბოლოოდ უზენაესი სასამართლოს რეკომენდაციით განისაზღვრა, რომ მხარეს შეუძლია ორივე საშუალების გამოყენება და არჩევა მის შეხედულებაზეა დამოკიდებული.

   სუსპენზიური ეფექტის  მოქმედების ერთ-ერთ წინაპირობას წარმოადგენს ასევე ის, რომ ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი არ უნდა იყოს აღსრულებული. წინააღმდეგ შემთხვევაში რჩება ერთადერთი გზა _ სასამართლომ უნდა გააუქმოს აქტის აღსრულებასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილება.

   მაშასადამე, სუსპენზიური ეფექტის მთავარ მიზანს წარმოადგენს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე პირის დაცვა არასასურველი მმართველობითი ღონისძიების განხორციელებისაგან, რაც გულისხმობს იმ მდგომარეობის შენარჩუნებას, რომელიც სადავო აქტის გამოცემამდე არსებობდა.

1. 4.    სასამართლოს დროებითი განჩინება პირის უფლების დასაცავად

    სასამართლოს დროებითი განჩინება პირის უფლების დასაცავად გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც გამოირიცხება სუსპენზიური ეფექტის მოქმედების შესაძლებლობა.მაშასადმე, იგი მოქმედებს მავალდებულებელ (Die Verplichtungsklage, სასკ-ის 23-ე მუხ.), აღიარებით (Die Feststellungsklage, სასკ-ის 25-ე მუხ.) და ქმედების განხორციელების მოთხოვნის თაობაზე (Die allgemeine Leistungsklage, სასკ-ის 24-ე მუხ.) სარჩელებთან.

   განსხვავებით სუსპენზიური ეფექტისაგან, უფლების დროებითი დაცვის შესახებ განჩინება სასამართლოს გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული. კერძოდ, სასკ-ის 31-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად პირს განცხადების საფუძველზე შეუძლია მოითხოვოს თავისი უფლების პრევენციული დაცვა. შემდეგი განამსხვავებელი ნიშანი კი ის არის, რომ თუ სუსპენზიური ეფექტის შედეგად მხარეს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება არ ეკისრება, მისი ავტომატურად მოქმედების გამო, დროებითი განჩინების შემთხვევაში, თუ სარჩელი არ დაკმაყოფილდება, შეჩერებით ან წინასწარი მოწესრიგებით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დგება.

   მთავარი კი რაც დროებით განჩინებას უფლების დაცვაზე სუსპენზიური ეფექტისაგან განასხვავებს არის ის, რომ დროებითი განჩინების საშუალებით შესაძლებელია არა მხოლოდ სადავო აქტის მოქმედების შეჩერება _ არსებული მდგომარეობის შენარჩუნება, არამედ წინასწარი მოწესრიგებაც, რაც გულისხმობს პირისათვის სასურველი ქმედების წინასწარ განხორციელებას. განვიხილოთ თითოეული მათგანი ცალ-ცალკე.

4.1. ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების შეჩერება

   სასკ-ის 31-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის პირველ წინადადებაში მოცემულია ის კონკრეტული შემთხვევა, როდესაც პირს აქვს უფლება მოითხოვოს დროებითი განჩინებით არსებული მდგომარეობის შენარჩუნება (Siecherungsanordnung). კერძოდ, როცა განმცხადებელს შეუძლია დასაბუთება, რომ არსებობს რეალური საფრთხე და სასამართლოს მიერ მისი მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში, არსებული მდგომარეობის შეცვლით მას ხელი შეეშლება  სუბიექტური უფლების

რეალიზებაში ან აღნიშნული მნიშვნელოვნად გართულდება _ სასამართლო განჩინებით შეაჩერებს სადავო აქტის მოქმედებას.

    მაგალითად, დაინტერესებულ პირს, რომელიც თვლის, რომ კონკრეტულ თანამდებობაზე სხვა პირის დანიშვნით შეიზღუდება მისი სუბიექტური უფლება, შეუძლია მოითხოვოს სასამართლოს დროებითი განჩინებით მოსალოდნელი ქმედების განხორციელების შეჩერება, რათა იგი არ დადგეს არასასურველი ფაქტების წინაშე.

4.2. წინასწარი მოწესრიგება

    როგორც აღინიშნა, დროებითი განჩინების საშუალებით შესაძლებელია არა მხოლოდ არსებული მდგომარეობის status quo-ს შენარჩუნება, არამედ წინასწარი მოწესრიგებაც (Regelungsanordnung). სასკ-ის 31-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მეორე წინადადების თანახმად, დაინტერესებული მხარის მოთხოვნა დროებითი განჩინებით სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის წინასწარი მოწესრიგების თაობაზე დაკმაყოფილდება თუ ეს აუცილებელია გრძელვადიანი სამართლებრივი ურთიერთობის შემთხვევაში მნიშვნელოვანი ზიანის, არსებული საფრთხის ან სხვა საფუძვლების გამო, მაშასადამე იმისათვის, რომ პირის მოთხოვნა დასაბუთებული იყოს, აუცილებელია ზემოაღნიშნული მნიშვნელოვანი წინაპირობების და, რაც მთავარია, რეალური და არა აბსტრაქტული საფრთხის არსებობა.

   მაგალითად, დაინტერესებული პირი დასაბუთებული მოთხოვნის საფუძველზე, სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებამდე დაიშვება გამოცდაზე, ლექციაზე. ასევე მას წინასწარ გადაეცემა სტიპენდია ან დახმარება და ა.შ.აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს პრაქტიკაში  თითქმის არ ხდება მოცემული ნორმით სარგებლობა.

5. უფლების დაცვის წინასწარი საშუალებები გერმანულ ადმინისტრაციულ სამართალში

  განსხვავებით ქართული ადმინისტრაციული სამართლისაგან, გერმანულ ადმინისტრაციულ სამართალში ადმინისტრაციული საჩივრისა და ადმინისტრაციული სარჩელის სუსპენზიური ეფექტი ერთ კანონით, ერთი მუხლით წესრიგდება. კერძოდ, „ადმინისტრაციული სასამართლო წესრიგის შესახებ“ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონის § 80 (1) შეიცავს შემდეგ დანაწესს: საჩივარს და შეცილებით სარჩელს აქვთ სუსპენზიური ეფექტი. ასევე აქ პირდაპირ არის მითითებული, რომ აღნიშნული მოქმედებს ორმაგი ზემოქმდების მქონე აქტების დროსაც.

  აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სუსპენზიური ეფექტის ზუსტ მნიშვნელობასთან დაკავშირებით გამოყოვენ ორ განსხვავებულ თეორიას: ნამდვილობის თეორიას (Wirksamkeitstheorie) და აღსრულების თეორიას (Vollziehbarkeitstheorie). ნამდვილობის თეორიის მიხედვით ადმინისტრაციული აქტი ჩერდება სარჩელზე ან საჩივარზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე და მანამდე იგი ნამდვილად არ ითვლება. საპირისპიროს ადგენს აღსრულების თეორია, რომლის მიხედვითაც სუსპენზიური ეფექტი აჩერებს მხოლოდ აქტის აღსრულებას _ მოქმედებას და არა მის ნამდვილობას, შეჩერებამდე კი აქტი ნამდვილად ითვლება. ძირითადად სწორედ აღსრულების თეორიას უჭერენ მხარს, რომლის მიხედვითაც სუსპენზიურ ეფექტს არ შეუძლია გავლენა მოახდინოს აქტის ნამდვილობაზე.

  „ადმინისტრაციული სასამართლო წესრიგის შესახებ“ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონის § 80 (2)  ითვალისწინებს სუსპენზიური ეფექტის მოქმედების გამომრიცხავ გარემოებებს, რომელოიც ძირითადად ქართული კანონმდებლობით დადგენილი გარემოებების მსგავსია. თუმცა არის განსხვავებებიც. მაგ. ქართული კანონმდებლობის მიხედვით პოლიციის ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტის საფუძველზე განსაზღვრული პირობების არსებობისას შესაძლებელია მხოლოდ ადმინისტრაციული საჩივრის შემთხვევაში  მოხდეს სუსპენზიური ეფექტის მოქმედების შეჩერება, მაშინ როდესაც გერმანული კანონმდებლობის მიხედვით ეს ეხება როგორც შეცილებით სარჩელს, ასევე ადმინისტრაციულ საჩივარს. ასევე „ადმინისტრაციული სასამართლო წესრიგის შესახებ“ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონის § 80 (2) მე-4 ნაწილის ბოლო წინადადების მიხედვით სუსპენზიური ეფექტი არ მოქმედებს, როდესაც საქმე ეხება ინვესტიციებს და სამუშაო ადგილების შექმნას. მსგავს დანაწესს ქართულ ადმინისტრაციულ სამართალში ვერ ვხვდებით. ასევე VwGO-ს § 80 Abs. 2 (4) მოცემულია „ადმინისტრაციული ორგანოს განსაკუთრებული ინტერესის ცნება“, რომელიც ასევე არ გვხვდება ქართულ ადმინისტრაციულ სამართალში. VwGO-ს § 80 Abs. 3 მიხედვით კი ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია წერილობითი დასაბუთება გასცეს, ჩამოთვლილი გამონაკლისი შემთხვევების გარდა.  VwGO-ს § 80 Abs. 4 ანიჭებს ადმინისტრაციულ ორგანოს უფლებამოსილებას სასამართლოს გარეშე გადადოს ან გააუქმოს აქტის აღსრულება.  „ადმინისტრაციული სასამართლო წესრიგის შესახებ“ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონის § 80 (5) ადგენს, რომ პირს შეუძლია მოითხოვოს სუსპენზიური ეფექტის მთლიანი ან ნაწილობრივი შეჩერება ან პირიქით და ასევე აღსრულების გაუქმება, მიღებული გადაწყვეტილების შეცვლა კი სასამართლოს განსაზღვრული საფუძვლების არსებობისას ნებისმიერ დროს შეუძლია § 80 (7).

   რაც შეეხება სასამართლოს დროებით განჩინებას იგი მოცემულია „ადმინისტრაციული სასამართლო წესრიგის შესახებ“ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონის §123, რომელიც თითქმის ანალოგიურია სასკ-ის 31-ე მუხლისა: მხარის მოთხოვნით სასამართლოს დადგენილ შემთხვევებში შეუძლია მიიღოს დროებითი განჩინება, რომლითაც ჩერდება აქტის მოქმედება (Bewahrung des status quo) ან ხდება წინასწარი მოწესრიგება (Erreicherung eines status ad quem). ამავდროულად აუცილებელია, რომ განმცხადებლის სუბიექტური უფლების დასაცავად დროებითი განჩინების მიღება ერთადერთი საშუალება იყოს, პირს არ უნდა ჰქონდეს რეალური შესაძლებლობა თავისი უფლების სხვა გზით დაცვისა, წინააღმდეგ შემთხვევაში მისი მოთხოვნა დაუსაბუთებელი იქნება „Verbot der Vorwegnahme der Hauptsache“. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სადავოა საკითხი, იმის თაობაზე, რომ VwGO-ს § 80 Abs. 7  იძლევა თუ არა არსებული მდგომარეობის ანალოგიურად შეცვლის შესაძლებლობას, გამომდინარე მისი ფორმულირებიდან.

დასკვნა

    დასკვნის სახით, შესაძლებელია ითქვას, რომ წინამდებარე ნაშრომში განხილულ იქნა უფლების დაცვის პრევენციული საშუალებებისათვის დამახასიათებელი ძირითადი ასპექტები. კერძოდ, დადგინდა, რომ უფლების ეფექტურად დაცვის ერთ-ერთი მთავარი განმაპირობებელი ფაქტორი არის უფლების დაცვის დრო, მხოლოდ დროულად მოქმედი დაცვის მექანიზმებით არის შესაძლებელი პირის ინტერესის რეალური დაცვა. დადგინდა, რომ დროებითი განჩინების მიღებისას სასამართლო ხელმძღვნელობს პროპორციულობის პრინციპის შესაბამისად. განხილულ იქნა სუსპენზიური ეფექტის მოქმედების ფარგლების შესახებ არსებული ძირითადი თეორიები.

  გარდა ამისა ყურადღება გამახვილდა ქართულ ადმინისტრაციულ კანონმდებლობაში უფლების დაცვის წინასწარ საშუალებებთან დაკავშირებით  არსებული ნორმების რედაქციულ ხარვეზებზე. ასევე „ადმინისტრაციული სასამართლო წესრიგის შესახებ“ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონის სასკ-ის და სზაკ-ის შედარებით-სამართლებრივი ანალიზის საფუძველზე დადგინდა მათ შორის არსებული რამდენიმე მნიშვნელოვანი მსგავსება-განსხვავება.

თამარ ასათიანი

ბიბლიოგრაფია

 

სამეცნიერო ლიტერატურა

1. მაია კოპალეიშვილი, ნუგზარ სხირტლაძე, ეკატერინე ქარდავა, პაატა ტურავა (რედ), ადმინისტრაციული საპროცესო სამართლის სახელმძღვანელო, თბილისი, 2008
2. მაია ვაჩაძე, ინგა თოდრია, პაატა ტურავა, ნათია წკეპლაძე, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი, თბილისი, 2005
3. ზურაბ ადეიშვილი, ქეთევან ვარდიაშვილი, ლევან იზორია, ნინო კალანდაძე, მაია კოპალეიშვილი, ნუგზარ სხირტლაძე, პაატა ტურავა, დიმიტრი ქიტოშვილი: ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის სახელმძღვანელო, თბილისი, 2005
4. პაატა ტურავა, ნათია წკეპლაძე, ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის სახელმძღვანელო, თბილისი, 2010
5. პაატა ტურავა, „უფლების დაცვის პრევენციული საშუალებები“, ჟურნალი „პროფესია _ ადვოკატი“, N3, 2007
6. ავთანდილ დემეტრაშვილი, ირაკლი კობახიძე, „კონსტიტუციური სამართალი“, თბილისი 2010
7. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს რეკომენდაციები ადმინისტრაციული სამართლის სასამართლო პრაქტიკის პრობლემატურ საკითხებზე, თბილისი, 2007
8. Friedhelm Hufen, Verwaltungsprozessrecht, 8. Auflage, München, 2011, C.H.Beck
9. Friedhelm Hufen, Verwaltungsprozessrecht, 6. Auflage, München, 2005, C.H.Beck
10. Klaus Beckmann, Vorläufiger Rechtsschutz und aufschiebende Wirkung, Lit. Verlag Dr. W.Hopf, Hamburg, 2008
11. Ehlers. Soch,  Rechtsschutz im Öffentlichen Recht, Berlin, 2009
12. Rolf Schmidt, Verwaltungsprozessrecht,  14. Auflage, Bremen, 2011,  Verlag Rolf Schmidt GmbH
13. Brandt. Sachs(Hrsg.) Handbuch Verwaltungsvervahren und Verwaltungsprozess, 3., neu bearbeitete und erweiterte Auflage, 2009,  C.F. Mueller, Freiburg
14. Wolf-Rüdiger Schenke, Neuere Rechtsprechung zum Verwaltungsprozessrecht (1996-2009),  Mohr Siebek Tübingen, 2009

 

კანონმდებლობა

1. საქართველოს ადმინისტრაციული სამართლის კოდექსი
2. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის კოდექსი
3. საქართველოს კონსტიტუცია
4. გერმანიის კონსტიტუცია
5. გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონი ადმინისტრაციული სასამართლო წესრიგის შესახებ
6. „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი
7. „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“  საქართველოს ორგანული კანონი